با وجود جذابیت اقتصاد ایران و پربازده بودن فعالیت اقتصادی در ایران چه در بخش تجارت کالا و چه از حیث اجرای پروژه های مختلف و سرمایه گذاری در آنها، شرکت های ژاپنی از آن جمله شرکت هایی هستند که هنوز به صورت گسترده به ایران ورود پیدا نکرده اند.

عمده شرکت های ژاپنی فعلاً در مرحله رصدکردن شرایط، مطالعات بازار، سنجش پتانسیل بخش های مختلف اقتصاد ایران و در برخی بخش ها در مرحله جستجو برای انتخاب شریک یا نمایندگان مناسب داخلی و پروژه های جذاب هستند. این امر با توجه به خصوصیت فرهنگی و اجتماعی ژاپنی ها امری طبیعی است. اما واقعیت این است که پس از تصویب تمدید تحریم های معروف به داماتو برای ١٠سال آینده توسط کنگره آمریکا در ماه جاری، احتیاط و حتی عقب گردی در برخی از شرکت ها برای ورود به ایران مشاهده می شود.

در این برهه از زمان، سفر بالاترین مقام دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران به ژاپن و دیدار در سطح نخست وزیر و از طرف دیگر اعلام رسمی مواضع مثبت دولت ژاپن از طرف نخست وزیر در خصوص برجام، برای تغییر فضا به نفع ایران، بسیار مثبت بود. گویی انرژی مثبتی حتی برای بازه ى زمانی کوتاه مدت در روابط سیاسی و اقتصادی دو کشور دمیده شد و یک اطمینان خاطری برای شرکت های ژاپنی ایجاد نمود. پس، این سفر در بُعد سیاسی علی الخصوص در این برهه از زمان از اهمیت فوق العاده ای برخوردار بود.

در خصوص ترکیب افراد هیات همراه و برنامه های تدارک دیده شده نکاتی در این یادداشت، ارائه می گردد:

١) در خصوص ترکیب افراد هیات: این امر یک نکته مثبتی بود که بخش قابل ملاحظه ای از افراد هیات همراه دکتر ظریف را مدیران بخش خصوصی اقتصاد ایران از اتاق بازرگانی تشکیل می دادند. اما نکته مهم این است که در چشم انداز اقتصادی ایران و ژاپن سهم قابل ملاحظه ای برای ورود ژاپن به پروژه های حوزه نفت، ، گاز، پتروشیمی، زیرساخت، و سایر پروژه های کلان ایران در نظر گرفته شده است. حال آنکه بسیاری از شرکت های ایرانی حاضر در هیات از شرکت های سایز متوسط بودند؛ که شاید حضور آنها در جلساتی که عمدتا شرکت های بزرگ ژاپنی (سوگو شوشا) نظیر میتسوبیشی، میتسویی، ایتوچو، ماروبنی، شرکت دارند، خیلی مناسب و مفید فايده نباشد.

 ٢) همان طور که در بالا عرض شد، ژاپنی ها در چند ماه گذشته حتی پیش از نهایی شدن برجام مطالعات خود را در خصوص ایران شروع کرده بودند. این بدان معنی است که حتی در برخی از بخش ها، اقتصاد کشورمان را بهتر از خودمان می شناسند. از این رو یک شرکت ژاپنی که در یک سمیناری که با زحمات فراوان سفارت و سایرین شرکت می کند، فرصت و علاقمندی برای شنیدن کلیات اقتصاد ایران ندارد. این که GDP ایران چه میزان است و ارائه فکت هایی از گزارش های منتشره توسط شرکت های مشاوره مدیریتی بین المللی، شاید خیلی جدید نباشد! از طرفی شرکت های خارجی علاقمند هستند که ارائه ها و مذاکرات، عملیاتی تر و پروژه محور باشند. خوب است که شرکت های معظم ایرانی، هر کدام دو، سه پروژه ای را که اطلاعاتش کامل است، طرح های توجیهی اش موجود است و توجیه پذیر هستند، ارائه دهند تا از این فرصت مغتنم برای ارتباطات سرمایه گذاری (investment matchmaking) استفاده گردد.

٣) در خصوص شرکت های ایرانی، و تجار ایرانی فعال در کشور ژاپن، با همکاری و زحمات سفارت جمهوری اسلامی ایران سمینار خوبی ترتیب داده شده بود. عمده سوالات شرکت کنندگان در این سمینار در خصوص مشکلات گمرکی و نقل و انتقالات پول بود. حال آن که هیات حاضر در این سمینار که عمدتا از اتاق بازرگانی بودند، امکان پاسخ به این سوالات را نداشتند؛ چراکه ایشان از تصمیم گیرندگان این حوزه ها نیستند. خوب بود، در این جلسه از مسئولین گمرک و بانک مرکزی نیز حضور می داشتند. حتی مسئول اتاق بازرگانی که به سولات پاسخ می داد از وجود رابطه کارگزاری بین بانک های ژاپنی و بانک های ایران نیز اظهار بی اطلاعی می نمود!

٤) بخشی از اقتصاد ژاپن که می تواند فرصت های خوبی را برای همکاری تجاری با شرکت های ایرانی فراهم آورد، شرکت های کوچک و متوسط هستند. این دسته از شرکت ها، حساسیت کمتری نسبت به شرکت های بزرگ دارند. بسیاری از شرکت های بزرگ ژاپنی از آنجایی که بازار قابل ملاحظه ای در غرب و سهام دار عمده ى غربی دارند، بیشتر تحت تاثیر سیاست های آمریکا هستند. اما شرکت های کوچک و متوسط که در ژاپن تعداد آنها به ٤میلیون شرکت می رسد و بیش از ٥٠درصد از اقتصاد این کشور را تشکیل می دهند، لزوماً ممکن است

 در غرب بازار بزرگی نداشته باشند. به نظر نگارنده، شایسته است، در برنامه های آتی یک رویداد matchmaking business بین اتحادیه های شرکت های کوچک و متوسط ژاپنی، نهادهای تامین مالی کننده آنها(JFC) و اتاق بازرگانی و سازمان صنایع کوچک ایران برگزار گردد، تا این پتانسیل بالا را که کمتر در گزند تحریم های احتمالی است، بتوان فعال کرد.

**  دکتر فرهاد تقی زاده حصاری
*** عضو هیات علمی و استاد اقتصاد دانشگاه کیو ژاپن، و رئیس هیات مدیره گروه مشاوران اوریکو (ORIECO) ژاپن/ مشاور ارشد بين المللى كيدكو و مشاور شرکت سرمایه گذاری و توسعه قشم