متاسفانه آمار و ارقام مشخص و روشنی در خصوص میزان جذب گردشگر، حال چه داخلی و چه خارجی در طول سال از مناطق آزاد ما وجود ندارد و همچنین عدد و رقمی از باب میزان درآمدزایی از حوزه گردشگری نیز مشخص نیست.

عدم‌نگاه مدیریتی کلان در این بخش و متاسفانه بسنده کردن به مصاحبه‌ها و اخباری که بعد از گذر زمان دچار فراموشی می‌شود، دلیل عدم‌توفیق مناطق آزاد در این معقوله بوده است.

با نگاهی نه چندان کارشناسی، ظرفیت‌های زیادی را در حوزه گردشگری در زیرشاخه‌های مختلف شامل طبیعت‌گردی، اماکن تاریخی و... در مناطق آزاد کشور می‌توان مشاهده کرد، ولی سوال این است که دلیل عدم بهره‌گیری از این دست ظرفیت‌های بکر، چیست؟

تنها بسنده کردن به ساختن چند واحد اقامتی، پارک، ساحل‌سازی در حد محدود و... نمی‌تواند به عنوان کارهای زیرساختی برای رسیدن به هدف توسعه گردشگری در مناطق آزاد باشد.

با نگاهی به شرح وظایف درج شده در حوزه مدیریت گردشگری در سایت شورای دبیرخانه مناطق آزاد، سوالات متعددی در ذهن شکل می‌بندد.

1- فراهم نمودن موجبات برنامه‌ای نمودن فعالیت‌های گردشگری در مناطق.
2- هماهنگی و همکاری در زمینه تهیه و تدوین برنامه‌های کوتاه، میان و بلند‌مدت توسعه گردشگری، به منظور تحقق اهداف توسعه مناطق و نظارت بر اجرای برنامه‌های مذکور.
3- هماهنگی انجام اقدامات لازم به منظور تهیه و تنظیم راهبردها و اهداف کمی و کیفی توسعه گردشگری، براساس اولویت‌های شورایعالی در چارچوب سیاست‌های کلان توسعه مناطق آزاد و ویژه.
4- انجام هماهنگی‌های بین‌بخشی با سایر نهادها و دستگاه‌ها در سطح ملی‌-‌منطقه‌ای به منظور توسعه گردشگری.
5- همکاری در زمینه توسعه منابع انسانی و چگونگی بهره‌مندی از نیروهای تخصصی در حوزه گردشگری.
6- بررسی نتایج اجرای برنامه‌های گردشگری در مناطق و آگاهی از عوامل موثر در پیشرفت و یا رکود حاصله در برنامه‌های مصوب با همکاری مناطق به منظور اصلاح برنامه‌ها.
7- مطالعات و بررسی موضوعات گردشگری مربوط به مناطق در کشور و سایر مناطق در جهان.
8- پیگیری‌های لازم در راستای رفع نارسایی‌ها، تنگناها و نواقص موجود در برنامه‌های توسعه گردشگری و ارائه راه حل‌های مناسب در این زمینه.
9- پایش و ارزیابی فعالیت‌های گردشگری و دریافت گزارش عملکرد مناطق به منظور بررسی میزان انطباق عملکرد با برنامه.
10- همکاری با کلیه مراجع تخصصی ملی و بین‌المللی مرتبط گردشگری به منظور بهره‌مندی از امکانات علمی و تحقیقاتی آنها.
11- هماهنگی و همكاری با نهادها، ارگان‌های ذیربط،NGO ها، بخش خصوصی و ذینفعان حوزه گردشگری در زمینه مسائل مشترک گردشگری و در زمینه تهیه طرح‌ها و پروژه‌ها مطابق با اهداف و برنامه‌ها.
12- جلب و جذب سرمایه‌گذاران (داخلی و خارجی) به منظور ایجاد و یا توسعه فعالیت‌های گردشگری در مناطق.
13- شرکت در نمایشگاه‌ها و سمینارهای بین‌المللی مرتبط با حوزه گردشگری به منظور آگاهی از آخرین تحولات بین‌المللی و تعامل دو سویه با سایر کشورها در راستای معرفی مناطق آزاد و بازاریابی بین‌المللی.
14- پیشنهاد طرح‌های آموزشی و همایش‌های علمی، تخصصی و توجیهی لازم برای ارتقاء دانش گردشگری مدیران و کارشناسان مناطق.
15- برنامه‌ریزی و ترویج مشارکت جوامع محلی در توسعه گردشگری مناطق.
16- نظارت بر حسن اجرای برنامه‏های تدوین شده و بررسی و انجام اقدامات لازم به منظور حصول اطمینان از صحت اجرای برنامه‏ها.
17- تجزیه و تحلیل گزارشات مرتبط گردشگری واصله از مناطق و بررسی و تهیه گزارشات مدون جهت مراجع بالادست.

در اینجا ما نمی‌خواهیم یک‌به‌یک بندهای این شرح وظایف را تفسیر کنیم، ولی هیچ نشان اجرایی در حوزه گردشگری، که می‌تواند یکی از مهم‌ترین عوامل توسعه کشور و همچنین مناطق آزاد باشد، نمی‌بینیم.

هدف از توجه به توسعه گردشگری در مناطق آزاد بر پایه دو محور اصلی که یک از منظر گردشگر خارجی ارز‌آوری به کشور است و دوم شناخت گردشگران خارجی از ظرفیت‌های مناطق برای سرمایه‌گذاری، حائز اهمیت می‌باشد.

یکی دیگر از ظرفیت‌های بسیار بااهمیت و مهم در مناطق آزاد کشور، سرمایه‌گذاری در حوزه توریسم درمانی با توجه به ظرفیت‌هایی بالقوه در مناطق آزاد می‌باشد که با جذب سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی و در اولویت قراردادن این بخش از باب حمایت‌ها و مکمل‌های تشویقی، می‌تواند برای کشور دارای اهمیت بسیار زیادی باشد.

دبیر شورایعالی مناطق آزاد کشور در خصوص گردشگری سلامت در مناطق آزاد می‌گوید: مناطق آزاد کشور می‌توانند بستر مناسبی برای اجرای سیاست‌های بزرگ باشند و گردشگری سلامت در این میان می‌تواند جایگاه خوبی داشته باشد. مناطق آزاد کشور، قطعات و اقلیم‌هایی کوچک از ایران هستند و می‌توان طرح‌ها متفاوتی در تمامی حوزه‌ها در آنها اجرا کرد و در صورتی که به موفقیت رسیدند، بتوان آن را به کل کشور تعمیم داد.

مشاور رئیس دولت تدبیر و امید گفت: رئیس‌جمهور در نشست با مدیران عامل مناطق آزاد در کیش، در نوروز93 بر ضرورت اهمیت پرداختن این مناطق به مقوله گردشگری حلال و گردشگری سلامت تاکید کردند، که این موضوع نشان دهنده اهمیت جایگاه گردشگری و به تبع آن گردشگری سلامت در رونق اقتصادی این مناطق است. کشورهایی در عرصه گردشگری سلامت در دنیا موفق هستند که به صنعت گردشگری توجه ویژه‌ای نشان داده‌اند.
حال با توجه به احتمام دولت و نقشه راهی که دولتمردان در مقابل مدیران مناطق هفتگانه آزاد کشور قرارداده‌اند، میزان دستیابی ما به این اهداف و جذب و تشویق سرمایه‌گذاران در این بخش چقدر بوده است.

آیا با توجه به نقطه نظر ریاست محترم جمهور، دستگاه‌های دولتی نیز همراهی لازم را در این حوزه داشته‌اند، سازمان‌هایی مثل میراث فرهنگی، وزارت بهداشت و... عدم پیگیری مطالبات در جهت دستیابی به اهداف مهم و موردنظر در جهت اعتلا و رونق در تمامی حوزه‌ها در مناطق آزاد، خود ضعف پیگیری از جانب مدیران محترم محسوب می‌شود.

عدم ارائه گزارش‌های مستند در این بخش به رسانه‌ها و نیز عدم ‌اطلاع‌رسانی دستارودهای بزرگ حاصل شده در مناطق آزاد کشور، خود نیز ضعف بزرگی است که متاسفانه در بدنه مناطق آزاد نمایان است.

دکتر محمد پناهی، دبیر شورای راهبردی گردشگری سلامت سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری هم می‌گوید: امروزه گردشگری سلامت برای كشور یك الزام است. بیش از 54كشور در دنیا بحث گردشگری سلامت را به عنوان یك اولویت در نظر گرفته‌اند و بودجه این كشورها از حوزه گردشگری سلامت تامین می‌شود.

وی می‌گوید: مناطق آزاد كشور به دلیل ظرفیت‌های ویژه‌ای كه دارند و همجواری با كشورهایی كه رابطه توریسم درمانی دارند و تقاضا از طرف آنها زیاد است، می‌طلبد كه كلیه مسئولان حوزه گردشگری به خصوص گردشگری سلامت، مدیران مناطق آزاد و مدیران كلان كشوری نگاه ویژه‌ای را به این حوزه داشته باشند. گردشگری سلامت امروزه تنها یك فضای اشتغال‌زایی و صنعت نیست؛ بلكه گردشگری سلامت از نگاه بیشتر متخصصین و كارشناسان این حوزه یك تبادل فرهنگی بالادستی است.

مناطق آزاد دارای امتیازات ویژه‌ای است از جمله؛ مبادله آسان، رفت و آمد آسان، حل مشكل روادید و ظرفیت‌های تسهیل ورود و خروج و وجود زیرساخت هایی كه دولت هم در آن اهتمام دارد این زیرساخت‌ها را فراهم می‌كند.

پناهی تاکید کرد: مناطق آزاد به عنوان ویترین كشور مطرح هستند كه باید در بحث ورود گردشگر برنامه‌ریزی كلان داشته باشند. اگر ویژگی‌های مناطق آزاد را به سه محور اساسی تقسیم كنیم، یكی از این ویژگی‌ها، بحث گردشگری سلامت است.

وی به جایگاه گردشگری در اقتصاد کشور اشاره می‌کند و می‌گوید: گردشگری سلامت در كشور ما از جایگاه خوبی برخوردار است. تمام اهتمام بر این است كه شهرك‌هایی در غالب دهكده‌های سلامت ساخته شود. در مناطق آزاد بحث ظرفیت‌های گردشگری تندرستی و گردشگری طبیعت درمانی به عنوان دو محور اساسی گردشگری سلامت مورد توجه قرار گرفته و در تلاش هستیم كه شهرك‌هایی در غالب دهكده سلامت و نیز برنامه‌های مرتبط مثل ایجاد هتل و بیمارستان‌ها را در دستور كار داشته باشیم و چهار دستگاه را ملزم به ورود به این حوزه كنیم.

باید بتوانیم به گردشگران سلامت كه سفیران نانوشته جمهوری اسلامی ایران هستند، خدمات خوب و شایسته ارائه کنیم تا زمانی كه به كشورشان باز می‌گردند خاطره‌ای خوب از ایرانیان به همراه داشته باشند و زمینه ترویج فرهنگ ایرانی را در كشورشان فراهم كنند.

حال نکته مهم این است که دستاوردهای ما در این زمینه با توجه به این نکات مطرح شده چیست.
ایجاد شهرک‌های سلامت یکی از طرح‌های بسیار خوب و مثبت در حوزه زیرساختی در جهت سوق به تقویت توریسم درمانی در کشور می‌باشد، که با توجه به ظرفیت‌های بسیار زیادی که ما در مناطق آزاد کشور داریم، بهترین بستر برای ایجاد این شهرک‌ها در مناطق آزاد کشور است.

دکتر حسن راشکی، رئیس اداره گردشگری سلامت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی هم گفت: گردشگری سلامت متمركز است بر گردشگری پزشكی و خدمات درمانی. مناطق آزاد ایران، از پتانسیل‌های خوبی برای تقویت رشد گردشگری پزشكی برخوردار است.

راشکی افزود: با توجه به اینكه در مناطق آزاد محدودیت صدور روادید وجود ندارد و از طرفی قواعدی که در نظام سلامت در سرزمین اصلی وجود دارد و خدمات‌رسانی به بیماران خارجی را با محدودیت مواجه می‌كند؛ مناطق آزاد می‌تواند نقش موثری در جذب گردشگر سلامت ایفا کند. از طرفی در منطقه آزاد كیش و مناطق آزاد شمال كشور این پتانسیل وجود دارد كه در مقوله گردشگری پزشكی رشد كنند و بتوانند درآمدزایی خوبی را عاید كشور كنند.
راشکی افزود: در نظر داریم در مناطق آزاد ایجاد شهرك‌های سلامت را پیگیری كنیم تا بتوانیم از فرصت‌های موجود در توسعه گردشگری پزشكی در مناطق آزاد استفاده كنیم.

اکبر ترکان دبیر شورایعالی مناطق آزاد کشوردر خصوص گردشگری سلامت در مناطق آزاد می‌گوید: در این راه نیازمند همکاری وزارت بهداشت هستیم. اگر وزارتخانه‌ای که متولی این امر است؛ بودجه در اختیار اوست و کلیه تصمیمات در این حوزه در آنجا اجرایی می‌شود؛ همراهی نکند، نتیجه‌ای نخواهد داشت؛ چون هزینه سلامت را ما نمی‌توانیم از داخل مناطق آزاد بدهیم، چرا که این هزینه از هزینه‌های آموزش و پرورش نیز بالاتر است. این چیزی نیست که بتوانیم از درآمدهای مناطق آزاد تامین کنیم. مناطق آزاد در این راه کمک کننده هستند، اما بودجه اصلی در اختیار وزارت بهداشت است.

در مجموع از جمع‌بندی صحبت های مسئولین حوزه سلامت و گردشگری و نیز دبیر شورایعالی مناطق آزاد کشور، می‌توان به این نتیجه رسید که هدف و همت در اجرای این دست طرح‌های ملی در حوزه گردشگری و توریسم درمانی در مناطق آزاد بسیار زیاد است و شاید بیشتر مشکلات در عدم‌پیگیری و یا عدم‌تعریف بستر اجرایی در مناطق باشد.

در آخر هدف ما از طرح موضوع گردشگری و توریسم درمانی در مناطق آزاد کشور، با توجه به پتانسیل‌های بالقوه‌ای که در این مناطق وجود دارد، ایجاد توجه بیشتر به این موضوع به صورت ویژه است و آماده انعکاس کارهای انجام شده در این بخش از سوی کلیه مناطق آزاد می‌باشیم.

 

حسین مرادی ـ  سردبیر نشریه مناطق آزاد