اینجا جزیره‌ای است در دل جنوبی‌ترین نقطه کشور؛ جایی میان آب‌های خلیج فارس که این روزها به دلیل جهانی‌شدن نخستین و تنها ژئو پارک خاورمیانه روزهای متفاوت و خوبی را پشت سر می‌گذارند؛ روزهایی که می‌توانست از سال‌های گذشته تا امروز ادامه داشته باشد اما به دلایلی از لیست جهانی شدن خط خورد اما چندی پیش با همت و تلاش متولیان گردشگری و محیط‌زیست هویت جهانی بودنش به آن برگردانده شد.
وجود مجسمه‌های طبیعی و نقش‌برجسته‌های پراکنده، چین‌خوردگی‌ها و کوه‌های شگفت‌آور، سطوح تخت و صفه‌ها در ارتفاعات، ستون‌های حاصل از عوامل فرسایش، برجستگی‌ها و فرورفتگی‌های به وجود آمده از هوازدگی، مخروط افکنه‌ها و قطعه‌های فرو افتاده در پای ارتفاعات، کوه‌سرها و هیکل‌های که به دست هنرمند طبیعت پدید آورده، تندیس‌های اعجاب‌آوری که در شکل‌هایی مثل لاک پشت، سگ، مارمولک، اسب آبی یا حتی چهره آدمی در حالت خشم و فریاد، پدیده‌های زمین‌شناسی نادر و بی‌مانندی هستند که هر یک به تنهایی جذابیت و زیبایی خاص دارند.
ژئوپارک جهانی قشم در سال 2006 در یونسکو به ثبت رسید و ایران نیز به خاطر همین موضوع یکی از شش کشور صاحب ژئو پارک در قاره پهناور آسیا شناخته شد و امتیاز گرفت؛ امتیازی که خیلی دوام نداشت و سال 91 امتیازهای خود را از دست داد اما حالا با جهانی شدن آن امید می‌رود این شرایط برای این ژئوپارک پایدار باشد.
تلاش برای احیای ژئوپارک
حمید‌رضا مومنی، مدیر عامل منطقه آزاد قشم درباره روند این اتفاق این‌گونه توضیح داد: «از سال 82 تا 84 این ژئوپارک ثبت شده بود اما از سال 85 تا 91 هیچ اتفاق خاصی نیفتاد و ارزیابی‌ای روی آن انجام نگرفت و عملا کارت زرد دریافت کردیم و کم کم به این سمت پیش رفت که حتی کارت قرمز گرفته شد و از شبکه ژئوپارک‌های جهان خارج شدیم. از سال 94 پرونده بیش از سه بار ممیزی شد و هر ممیزی نسبت به بار قبل بهتر انجام می‌شد. در اواخر سال 95 و در آخرین جلسه با نمایندگان یونسکو آنها تلویحا اعلام کردند که شما توانسته‌اید ممیزی‌ها را پاس کنید اما اعلام نظر قطعی نشده بود.»
اما خوشبختانه نتایج تلاش‌ها و پیگیری‌ها نتیجه داد و ژئوپارک قشم در اردیبهشت سال 96 به حق خود رسید اما مومنی تاکید می‌کند که اگر دوباره استانداردها و ممیزی‌ها انجام نشود و بار دیگر به سمت گرفتن کارت قرمز پیش برویم دیگر برگشتن به حالت اول مشکلات بیشتری خواهد داشت. به نظر می‌رسد امسال با توسعه ژئوپارک در قشم می‌توان گفت یکی از شاخص‌های اقتصاد مقاومتی می‌تواند عملیاتی باشد.
جالب است بدانید که با توسعه ژئوپارک قشم توسعه پایدار در جوامع محلی اتفاق می‌افتد. در پی آن صنایع‌دستی رونق پیدا کرده و مراکز بوم‌گردی در قشم به مراکز اقامتی تبدیل شده‌اند. همچنین به گفته مومنی 25 ژئوسایت در منطقه آزاد قشم به 50 منطقه افزایش پیدا خواهد کرد.
یکی از برنامه‌هایی که متولیان امر توسعه پایدار جزیره قشم به دنبال آن هستند اضافه کردن جزایر هنگام و هرمز به این مجموعه است تا از عملکرد و وسعت کاری برخوردار شوند. همچنین مسئولان سازمان منطقه آزاد قشم در نظر دارند نمایندگی یونسکو در حوزه ژئوپارک‌ها را نیز در قشم ایجاد کنند که اگر قرار شد در شمال آفریقا یا خاورمیانه ژئوپارکی به ثبت برسد با هماهنگی این نمایندگی باشد.
مدیرعامل منطقه آزاد قشم درباره همکاری با کشورهای دیگر در حوزه ژئوپارک‌ها نیز گفت: «ما با هر ژئوپارکی که در دنیا از لحاظ جغرافیایی شبیه ژئوپارک ایران باشد، همکاری می‌کنیم. باید این ژئوپارک‌ها شناسایی شوند تا متوجه شویم کدام یک به ژئوپارک قشم شبیه‌تر است. باید دید آنها از لحاظ پژوهشی و حمایتی چه کارهایی انجام داده‌اند. می‌توانیم با آنها پروتکل ببندیم؛ چون معتقدیم هر چه نقاط بیشتری را پوشش دهیم به نفع ماست.»
تقویت جوامع محلی
علاوه‌بر مومنی که معتقد است موفقیت فعالیت ژئوپارک قشم در گرو فعالیت و تقویت جامعه محلی است، سعدالله نصیری‌قیداری، دبیر کل کمیسیون ملی یونسکو نیز معتقد است: «اگر می‌خواهیم ژئوپارک در اقتصاد ایران نقش داشته باشد اول باید این ژئوپارک در اقتصاد منطقه خود را نشان دهد. اما این اتفاق نمی‌افتد مگر اینکه جامعه محلی توانمند شود.» تلاش مسئولان و مدیران کشور برای حضور ایران در شورای اجرایی یونسکو بسیار موثر بود. این حضور سبب شد در کنفرانس عمومی 2015 با رای بالای کشورها ایران عضو شورای اجرایی شود. البته شورای اجـــــرایــــی مهم‌ترین رکن است؛ چرا که کنفرانس عمومی را پشتیبانی می‌کند و تجدیدنظر برای ایجاد ژئوپارک‌ها و تصویب نهایی آن بستگی به نظر شورای اجرایی دارد، در حالی که پیش از این چنین شیوه‌ای مرسوم نبوده است.
عضو شورای جهانی ژئوپارک‌های یونسکو خبر داد: تشکیل کمیته ملی ژئوپارک در کشور
ژئوپارک‌ها امروزه به یکی از نقاط دیدنی و جذاب برای مردم و دوستداران محیط‌زیست و گردشگری تبدیل شده‌اند؛ از این‌رو اهمیت نگهداری و تثبیت پایداری آنها سبب شده یونسکو با تشکیل کمیته‌ای تخصصی هر چهار سال یکبار وضعیت این مراکز را بررسی و نسبت به صدور مجوزهای جهانی آن اقدام کند. مهم‌ترین ژئوپارک ایران که در جزیره قشم وجود دارد پس از سال‌ها وقفه و خارج شدن از لیست جهانی یونسکو دوباره در این لیست قرار گرفت.
حالا مسئولان و متولیان این پارک‌ها در نظر دارند 30 منطقه کشور که قابلیت تبدیل‌شدن به ژئوپارک را دارد شناسایی و پس از بررسی در سازمان زمین‌شناسی در قالب کتابی منتشر کنند.
علیرضا امری‌کاظمی، عضو شورای جهانی ژئوپارک قشم در گفت‌وگو با «فرهیختگان» از تشکیل کمیته ملی ژئوپارک در کشور خبر داد و گفت: «سازمان‌های زمین‌شناسی، میراث فرهنگی و گردشگری، حفاظت از محیط‌زیست، جنگل‌ها و مراتع و کمیسیون ملی یونسکو این کمیته را تشکیل داده‌اند.» وی با تاکید بر اینکه هم‌اکنون درحال تدوین آیین‌نامه اجرایی آن هستیم، افزود: «یکی از دستاوردهای تشکیل این کمیته این است که بقیه مناطق کشور نیز که دارای پتانسیل هستند، معرفی و شناسایی و ژئوپارک در آن مناطق نیز فعال شود.»
چشم‌انداز کشور برای توسعه ژئوپارک‌ها
اتفاق خوشایندی که چندی پیش در مورد ثبت ژئوپارک قشم به‌عنوان تنها ژئوپارک کشور و خاورمیانه در شبکه ژئوپارک‌های جهان افتاد هم برای کشور و هم برای مردم خوشایند بود اما موضوعی که از این به بعد باید در نظر گرفته شود این است که بدانیم چشم‌انداز کشور برای توسعه ژئوپارک‌ها در کشور چیست و قرار است چه کارهایی انجام شود.
کاظمی با اشاره به اینکه قشم می‌تواند یک الگو و نمونه برای نقاط دیگر کشور و توسعه ژئوپارک‌ها باشد، تاکید کرد: «ژئوپارک قشم در راستای برنامه‌های توسعه‌ای مشارکت‌کرده بخشی از هزینه مطالعات پتانسیل‌یابی کشور را به سازمان یونسکو پرداخته تا کارشناسان آنها با سازمان زمین‌شناسی در این زمینه همکاری کنند.»
برنامه ژئوپارک‌ها در سال 2015 به‌عنوان برنامه رسمی یونسکو به تصویب رسید، پیش از آن ژئوپارک‌ها زیرمجموعه یونسکو نبودند، این امر اهمیت پذیرفته شدن قشم در این شبکه جهانی را دوچندان می‌کند.
یونسکو چهار سال دیگر ژئوپارک قشم را مورد ارزیابی قرار خواهد داد و در صورتی رأی به ماندن آن در فهرست جهانی خواهد داد که این ژئوپارک در راه تحقق اهداف و برنامه‌های خود موفق عمل کرده باشد.
کاظمی با تاکید بر اینکه رسیدن به این جایگاه اهمیت بالایی دارد، یاد‌آور شد: «مهم‌تر از آن، حفظ ژئوپارک و استمرار حرکت مثبت آن به سوی رونق اقتصادی و توانمندسازی جامعه محلی از طریق توسعه گردشگری و حفاظت از میراث زمین‌شناختی منطقه است.» به گفته مسئول پرونده ثبت جهانی ژئوپارک قشم، پتانسیل‌یابی توسط سازمان زمین‌شناسی انجام می‌شود البته فعالیت این سازمان قدمتی حدود یک دهه دارد و در این مدت توانسته 30 نقطه از کشور را برای ایجاد ژئوپارک جدید شناسایی کند و تلاش‌های مسئولان در این زمینه ادامه خواهد داشت.
30 پارک در 20 استان
همان‌طور که پیشتر اشاره شد پس از موفقیت مسئولان ژئو پارک قشم در ثبت جهانی این پارک، برنامه‌ها برای افزایش تعداد ژئوپارک‌ها از 30 پارک در 20 استان به 60 پارک در همه استان‌ها در دست بررسی است و متولیان در نظر دارند هرچه زودتر این پارک‌ها در استان‌ها تشکیل شود. کاظمی برنامه‌های سازمان زمین‌شناسی را این‌گونه توضیح داد: «درحال حاضر برخی استان‌ها دو ژئوپارک دارند، از این‌رو تمرکز ما روی استان‌هایی است که می‌توانند صاحب این پارک‌ها شوند بنابراین این مناطق را به استان‌ها پیشنهاد می‌کنیم اما پیگیری و اجرایی شدن آن بستگی به همت استان دارد. سازمان زمین‌شناسی تنها وظیفه‌اش شناسایی است اما بالفعل شدن آنها در اختیارات مدیریت استان‌هاست.»
منبع: روزنامه فرهیختگان