منطقه آزاد چابهار، منطقه‎ای پرظرفیت، استراتژیک و راهبردی در معادلات اقتصادی جهانی است، اما از رسیدن به اهداف و ماموریت‌ها عاجز است. منطقه آزاد چابهار تنها منطقه آزاد ایران و شاید جهان است که مرز دریایی، مرز زمینی و صد البته مرز هوایی ندارد. این در حالی است که مناطق آزاد را به مرز آن‌ها می‌شناسند تا از این طریق صادرات و ترانزیت در این مناطق تسهیل شوند؛ چابهار اما این ویژگی اساسی برای رسیدن به هدف منطقه آزاد را ندارد. 

برای منطقه آزادی که سازمان‌ها، پژوهشگران و نقشه‌های بین‌المللی گواهی می‌دهند که کم‌هزینه‌ترین، مطمئن‌ترین و ایمن‌ترین مسیر برای اتصال بازارهای دو کانون جمعیتی جهان است که 21 کشور حوزه اقیانوس هند با حدود جمعیتی 2 میلیارد نفری و کشورهای آسیای میانه، قفقاز تا شرق اروپا با حدود جمعیتی 800 میلیون نفری را شامل می‌شود، نداشتن مرز معضل بزرگی است. 

لایحه توسعه منطقه آزاد چابهار و مرزدار کردن آن دوسالی است به جریان افتاده و در دولت تصویب شده است، اما میان شورای نگهبان و مجلس در رفت و آمد است؛ شهریورماه 97، 3 ماه پس از تصویب آن در دولت، در صحن علنی مجلس لایحه ایجاد 8 منطقه آزاد و 12 منطقه ویژه اقتصادی جدید تصویب شد و به شورای نگهبان رفت؛ مهرماه 97 شورای نگهبان با آن مخالفت کرد و دوباره به مجلس برگشت؛ در کمیسیون‌های اقتصادی و شوراها و امور داخلی دوباره بررسی شد، اما این بار صرفاً لایحه توسعه منطقه آزاد چابهار در حال حاضر منتظر تصویب در شورای نگهبان برای اجرایی شدن است. 

«فرزین حقدل»، مدیرعامل شرکت توسعه سرمایه‌گذاری منطقه آزاد چابهار، در گفت‌وگو با همشهری می‌گوید: لایحه توسعه منطقه آزاد چابهار همراه با لایحه ایجاد 8 منطقه آزاد و 12 منطقه ویژه اقتصادی جدید به شورای نگهبان رفت و بیشتر به دلیل این‌که در زیرمجموعه قرار می‌گرفت تایید نشد؛ در حال حاضر مجزا شده و قرار است اختصاصا به شورا ارسال شود. 
وی می‌افزاید: با توجه به اهمیت چابهار و توسعه منطقه آزاد آن و همچنین دغدغه نظام و دولت برای توسعه سواحل مکران، این لایحه که این بار به طور ویژه ارسال شده است، احتمالا تا قبل از سال در شورای نگهبان تصویب خواهد شد تا مقدمات عمل به ماموریت‌های چابهار تسهیل شود. 

ضرورت‌های توسعه در چابهار

لایحه توسعه منطقه آزاد چابهار محدوده فعلی 14 هزار هکتاری بدون مرز آن را به 67 هزار هکتار افزایش می‌دهد، شهر چابهار و بنادر شهید بهشتی و شهید کلانتری همراه با بخشی از اطراف شهرستان چابهار به منطقه آزاد الحاق خواهد شد؛ مدیرعامل منطقه آزاد چابهار دو ضرورت توسعه این منطقه را مرزدار کردن آن و امکان بارگذاری صنایع متناسب با معیارهای زیست‌محیطی می‌داند و می‌گوید: در این لایحه علاوه‌ بر الحاق بنادر شهید بهشتی و شهید کلانتری، شهر چابهار، شهر جدید تیس و همچنین یک نقطه منفصل 5 هزار هکتاری در مرز ریمدان با پاکستان نیز به منطقه آزاد چابهار ملحق می‌‌شود؛ در این صورت هم منطقه آزاد چابهار مرزدار (مرز هوایی، دریایی و زمینی) می‌شود، هم بندر رقابتی و هم شهر چابهار به منطقه می‌پیوندد و به توسعه شاخص‌های زندگی در آن کمک می‌کند. 
«عبدالرحیم کردی» می‌افزاید: استقرار صنایع بالادستی و پایین‌دستی فولاد و پتروشیمی آن‌ هم با ظرفیت 30 میلیون تن در سال که در افق و صنایع بالادستی پیش‌بینی‌شده، در یکی از پیکره‌های کوچک یک محدوده 14 هزار هکتاری از نظر مسائل زیست‌محیطی نمی‌گنجد. در مطالعات زیست‌محیطی که با مشارکت سازمان حفاظت محیط ‌زیست انجام دادیم به این نتیجه رسیدیم که در محدوده فعلی بارگذاری بیشتر از 8 میلیون تن محصولات پتروشیمی و 4 میلیون تن فولاد امکان‌پذیر نیست و عواقب زیست‌محیطی خواهد داشت. 

لازم است در محدوده‌ای بزرگ‌تر بارگذاری شوند.  کردی ضرورت دیگر توسعه منطقه آزاد چابهار را کاهش قیمت تمام‌شده تولید می‌داند و می‌گوید: مقوله کاهش قیمت تمام‌شده کالا برای تولیدکنندگان موضوع بسیار مهمی است که باید به آن توجه داشت. تولیدکنندگانی که در مناطق آزاد فعالیت می‌کنند پیش از الحاق با هزینه دو برابری در بخش تخلیه و بارگیری و تشریفات گمرکی مواجه بودند و بعضاً برخی تولیدکنندگان در منطقه آزاد چابهار محصولات خود را از طریق بندرعباس صادر می‌کردند، چراکه برای آن‌ها تفاوتی بین بندر شهید بهشتی در دو کیلومتری آن‌ها و بندرعباس در ۷۰۰ کیلومتری آن‌ها وجود نداشت و حتی به دلیل ترافیک کالا و وجود خط کشتیرانی در بندرعباس ترجیح می‌دادند محصول خود را از طریق این بندر صادر کنند. 

فاز‌بندی توسعه حذف شد 

ابتدا قرار بود لایحه توسعه منطقه آزاد چابهار به‌صورت فازبندی اجرا شود و در وهله اول بنادر شهید بهشتی و شهید کلانتری با توجه به ضرورت و اولویت به منطقه الحاق شوند؛ موضوعی که داد محلی‌ها و مدیران را درآورد. 
شهردار چابهار می‌گوید: در لایحه توسعه منطقه آزاد، الحاق شهر چابهار به منطقه فازبندی شده و در فازهای 3 و 4 است که موردقبول ما نیست. چابهار در حالی در مرکز توجهات برای توسعه مکران است که پایین‌ترین شاخص‌های زندگی را گاهی در کشور دارد؛ از جمعیت 112 هزار نفری شهر چابهار، 56 هزار نفر در سکونتگاه‌های غیررسمی حاشیه شهر زندگی می‌کنند. چابهار بالاترین و سریع‌ترین نرخ رشد جمعیت حاشیه‌نشینی در کشور به نسبت جمعیتش را دارد، حاشیه‌نشینان فاقد شبکه آب هستند و آب‌ سال‌هاست جیره‌بندی می‌شود و گاهی برخی محله‌ها مدت‌ها آب ندارند. 

«یونس حقانی» می‌گوید: توسعه نامتوازن در چابهار بیداد می‌کند، منطقه آزاد چابهار در حالی با جمعیتی حدوداً 4 هزار نفری با بودجه سالانه 600 میلیارد تومانی اداره می‌شود که شهر چابهار با 112 هزار نفر جمعیت با بودجه تخصیص‌یافته 30 میلیارد تومانی در سال اداره می‌شود؛ ما شهر را با سرانه 300 هزار تومان برای هر نفر می‌چرخانیم. 

وی اضافه می‌کند: بارها از ما انتقاد می‌شود که چرا باوجود داشتن بندری به اهمیت چابهار شما برای توسعه فضاهای شهری و احیاناً گردشگری سرمایه‌گذار جذب نمی‌کنید؛ پاسخ این است که اصلاً سرمایه‌گذاری با وجود معافیت‌ها و مشوق‌های منطقه آزاد به شهر نمی‌آید که ما سرمایه‌گذار جذب کنیم، به‌شدت مایل به جذب سرمایه‌گذار هستیم، ولی تاکنون سرمایه‌گذاری مراجعه نکرده است.  شهردار چابهار تأکید می‌کند: بسیاری از سرمایه‌گذارانی که قبلاً به چابهار آمده‌اند و اقدام به سرمایه‌گذاری کرده‌اند، هم‌اکنون اظهار پشیمانی می‌کنند. 

ما برای نگه‌داشتن این سرمایه‌گذاران و احیای جذب سرمایه‌گذاران بیشتر اعلام کردیم تا آخر از آن‌ها حمایت می‌کنیم و علاوه‌بر آن‌که از آن‌ها عوارض نمی‌گیریم، برای گرفتن تسهیلات هم به آن‌ها کمک می‌کنیم، اما سرمایه‌گذاران با درک به این موضوع که چابهار مستعد سرمایه‌گذاری در گردشگری و توسعه زیرساخت‌ است همگی در منطقه آزاد سرمایه‌گذاری می‌کنند.  وی می‌گوید: اگر قرار باشد شهر چابهار هزینه‌های منطقه آزاد را بدهد و بار آن ‌‌را بر دوش بکشد حق شهر چابهار است که در مراحل اول به منطقه آزاد ملحق شود و فازبندی برای ما موردقبول نیست.

طرح الحاق کامل شهر چابهار 

«عبدالغفور ایران‌نژاد» نماینده مردم چابهار در مجلس می‌گوید: طرح الحاق کامل شهر چابهار و قسمتی از محدوده ورودی از طرف شهرستان‌های سرباز و کنارک به منطقه آزاد پیشنهاد شده است که تحقق این امر می‌تواند بسیاری از مشکلات پیش رو را رفع کند، این‌ها همه باید یک جا ملحق شوند و فازبندی مورد قبول نیست.  مدیرعامل منطقه آزاد چابهار می‌گوید: لایحه توسعه منطقه این بار نه صورت فازبندی بلکه کلی به شورای نگهبان خواهد رفت و تمام 67 هزار هکتار یک‌جا به منطقه خواهد پیوست. هرچند اضافه شدن 67 هزار هکتار با بیش ‌از 120 هزار نفر جمعیت توسعه‌نیافته یک‌جا به منطقه آزاد، تعهدات آن را به صورت فراگیر بالا می‌برد، اما توفیقی است برای محلی‌ها که امیدوارند با الحاق شاخص‌هایشان بهبود یابد؛ با توجه به اجماعی که بر سر ضرورت توسعه منطقه آزاد چابهار وجود دارد، شورای نگهبان به احتمال زیاد قبل از سال این لایحه را که این باربه صورت ویژه به شورا رفته، تصویب خواهد کرد. 

** منبع: روزنامه همشهری / سیدامیرحسین عظیمی