شهرستان مرزی قصرشیرین در غرب استان کرمانشاه با داشتن مرزهای خسروی و پرویزخان در آستانه تبدیل شدن به یک منطقه آزاد تجاری است که تحقق این امر راهی برای توسعه و پیشرفت این شهرستان به لحاظ جمعیتی، اقتصادی پویا و امنیتی پایدار است.
مساله امنیت سالیان زیادی است که از حوزه نظامی و فیزیکی خارج و وارد مرحله جدیدی برای ایجاد امنیت پایدار شده است که در این مرحله علاوه بر نظامی گری، گستره ایی از مسایل سیاسی، اقتصادی ، اجتماعی و زیست محیطی در ایجاد امنیت دخالت دارند.
اگر چه شاخص های امنیت پایدار را توان بازدارندگی، قدرت اقتصادی، سیاست خارجی موفق و حکم رانی خوب برشمرده اند، اما از مهم ترین آن ها، داشتن قدرت اقتصادی و یا به عبارت دقیق تر امنیت اقتصادی است.
در مناطقی که به لحاظ اقتصادی ضعیف و دارای نرخ بالای بیکاری است، هیچ گاه امنیت پایدار حاصل نمی شود و از این رو در چند دهه اخیر در کشور ما نیز ایجاد قدرت اقتصادی و توسعه یافتگی به عنوان شاخصه مهم امنیت پایدار مدنظر سیاستگذاران نظام قرار گرفته است.
با وجود تلاش های صورت گرفته، وضعیت توسعه و رفاه اقتصادی در نوار مرزی کشور به صورت ویژه ای پیچیده و ناموفق بوده است که نگاه امنیتی به این مناطق، سدی در مقابل توسعه برخی استان ها ایجاد کرده است.
نتیجه نگاه امنیتی به مناطق مرزی، مواجه ساکنان آن با محرومیت های اقتصادی و اجتماعی است که در برخی از مواقع سبب به چالش کشیده شدن امنیت در آن مناطق می شود.
در بین استان های غربی، کرمانشاه به لحاظ موقعیت جغرافیایی و راهبردی یکی از مهم ترین استان های مرزی کشور است که بیش از 360 کیلومتر مرز آن با عراق ، می تواند عاملی برای توسعه و پیشرفت این استان باشد، اما این منطقه با مشکلات فراوان اقتصادی، اجتماعی و امنیتی دست به گریبان است.
از مجموع مرزهای استان کرمانشاه با عراق، 186 کیلومتر از حساس ترین نقاط آن در شهرستان قصرشیرین واقع شده است که در امتداد آن 2 مرز رسمی و فعال خسروی و پرویزخان هم مرز با حوزه حکومت مرکزی و اقلیم کردستان عراق ، ظرفیت های بسیار زیادی را برای توسعه و پیشرفت اقتصادی منطقه ایجاد کرده است، هر چند که تاکنون این ظرفیت باعث تغییر معناداری در راستای توسعه استان و این شهرستان نشده است.
جمعیت حدود 27 هزار تنی شهرستان قصرشیرین در سرشماری سال 1395 در مقایسه با جمعیت یکصد هزار تن قبل از آغاز جنگ تحمیلی ، جمعیت بسیار اندکی است که جای تعجب و علامت سؤال را در ذهن بسیاری به جای گذاشته است.
در کنار عواملی مانند مقیم شدن تعدادی از مردم این شهرستان در استان های دیگر و راه اندازی کار و فعالیت اقتصادی ویژه در همان منطقه، سازگاری بخشی از جمعیت با موقعیت جغرافیایی و فرهنگی محل سکونت خود در هنگام آوارگی و بسیاری از مسایل دیگر، مانع از بازگشت جمعیت واقعی قصرشیرین بعد از آزاد سازی این شهر از اشغال دشمن بعثی شده است.
از این رو بخش زیادی از قصرشیرینی های مقیم سایر نقاط با جبر شرایط نتوانسته و نمی توانند به سرزمین مادری خود بازگردند که مهم ترین عامل آن فضای بسته اقتصادی و نبود زیرساخت های درآمد زا و قابل سرمایه گذاری در این شهر مرزی است.
محدود بودن منابع آبی به دلیل خشکسالی های اخیر و همچنین بایر بودن زمین های زراعی، امروز دیگر جوابگوی اقتصاد خانوارهای قصرشیرینی نیست و از سوی دیگر در این منطقه کارخانه و یا فعالیت صنعتی خاصی وجود ندارد که همین عوامل باعث شده است جوانان بیکاری را داشته باشیم که به سختی امرار معاش می کنند.
وجود بازارچه های مرزی نیز به دلیل بی ثباتی و مقطعی بودن مدت زمان فعالیت آن ها، دست به دست شدن مدیریت این بازارچه ها، دخیل بودن چند نهاد در مدیریت ورود و خروج کالاها، تغییر مداوم در آئین نامه ها و بخش نامه های صادرات و واردات در قالب فعالیت کوله بری نه تنها نتوانسته به صورت مبنایی، گره ای از مشکلات شهرستان را بگشاید، بلکه سبب نارضایتی و اعتراض های گاه و بیگاه کارگران و تجار و مهم تر از آن مهاجرت تعداد زیادی از مردم این شهرستان شده است.
از آنجا که عامل انسانی و توان اقتصادی در کنار یکدیگر از فاکتورهای مهم تامین کننده امنیت پایدار هستند، از این رو برای افزایش توان اقتصادی و نیروی انسانی شهرستان ، باید با استفاده از ظرفیت خود منطقه چاره اندیشی کرد.
به نظر می رسد یکی از بهترین راه های برون رفت از بن بست اقتصادی و بازگشت مردم قصرشیرین به زادگاه خود و به دنبال آن تامین امنیت پایدار، تبدیل این شهرستان به منطقه آزاد تجاری است.
با توجه به این که گفته می شود برای خیزش یک منطقه آزاد تجاری باید یک سکوی پرتاب وجود داشته باشد، در رابطه با قصرشیرین این امر در وجود 2 مرز خسروی و پرویزخان دیده می شود که می تواند ظرفیت خوبی برای صادرات و واردات کشور از این مرزها باشد.
در شرایط فعلی ، برنامه ریزی برای صادرات کالاهای لازم جهت بازسازی زیرساخت های کشور عراق بعد از خرابی های حمله آمریکا و حضور داعش می تواند ، با ایجاد منطقه آزاد تجاری تسریع و تسهیل شود.
این شهرستان با برخورداری از امتیاز مهم داشتن 2 مرز رسمی و فعال خسروی و پرویزخان با کشور عراق هم در حوزه عربی و هم در حوزه کردی ، امکان فعالیت های تجاری ، اقتصادی ، گردشگری و فرهنگی را به نحو بسیار زیادی دارد که با تبدیل شدن به منطقه آزاد تجاری و تسهیل در امر مراودات تجاری و فرهنگی ، شاهد شکوفایی هر چه بیشتر اقتصاد و صنعت در قصرشیرین خواهیم بود.
از پیامدهای مثبت تبدیل قصرشیرین به منطقه آزاد تجاری، می توان به ایجاد شغل های متعدد و متنوع جمعیت جوان دارای توان کار ، پایین آمدن نرخ بیکاری و افزایش جمعیت شهر و روستاها اشاره کرد.
منطقه آزاد تجاری قصرشیرین نقش اساسی در بهبود وضعیت اشتغال و صادرات کشور و منطقه خواهد داشت که منتفع شدن دولت از امر صادرات و ضرورت ایجاد زیرساخت های لازم برای تسهیل این امر، دولت را وامی دارد که زیرساخت های بخش حمل و نقل افزایش دهد و نتیجه آن بادانی بسیاری از شهرها و روستاهای مسیر صادرات به این شهرستان است.
از دیگر ظرفیت های قصرشیرین که از منطقه آزاد منتفع خواهد شد، وجود 2 مرکز آموزش عالی آزاد اسلامی و پیام نور در این شهرستان است که با تدوین راهبری توسعه رشته ها و ظرفیت های مراکز آموزش عالی با توجه به قابلیت های آن و استان های همجوار و حتی کشور همسایه ، می تواند تعامل ثمربخشی بین دانشگاه و صنعت ایجاد کند.
از رشته های قابل توسعه در مراکز آموزش عالی می توان به کشاورزی ، شیلات، رشته های وابسته به نفت و پتروشیمی و صنایع وابسته نام برد که باعث حل مشکل بیکاری و همچنین رونق دانشگاه و صنعت می شود.
توریسم فرهنگی و پزشکی نیز از دیگر ظرفیت های قصرشیرین است که با تبدیل این شهرستان به منطقه آزاد تجاری ، رونق فراوانی می گیرد و از قبل آن تمام شهرهای استان کرمانشاه و بلکه استان های هم جوار نیز منتفع می شوند و علاوه بر تبدیل شدن به یک صنعت سود آور، باعث جذب افراد جویای کار منطقه نیز خواهد شد.
نظر به این که برای جلوگیری از شکننده بودن امنیت باید منافع مردم و حاکمیت به یکدیگر مرتبط باشد، در این صورت هر 2 گروه بیشترین تلاش را برای حفظ امنیت و تامین منافع مشترک خواهند داشت و امنیت جامعه پایدار تر می می شود.
با ایجاد منطقه آزاد تجاری قصرشیرین و برخورداری مردم از مواهب آن و نیز پیوند خوردن آن با مسائل مالی، اقتصادی و اجتماعی ناشی از منطقه آزاد ، ضریب امنیت منطقه نیز افزایش خواهد یافت.
با بازگشت مردم به روستاهای نوار مرزی قصرشیرین در کنار نیروهای نظامی، انتظامی و امنیتی، در هر نقطه ای از مرز طولانی و کم ارتفاع شهرستان ، مرزبانانی مردمی و محلی خواهیم داشت که بدون هیچ چشم داشت و صرفا برای تامین امنیت کشور و حفظ وضع موجود منطقه، حاضر به همکاری و حتی مقاومت و جانفشانی در برابر هر گونه تجاوزی هستند.
در صورت تحقق این مهم ، ضمن کاهش هزینه های حفاظت از مرزها ، مردم نیز به فعالیت های روزمره زندگی خود پرداخته و همیار نیروهای انتظامی و امنیتی در پاسداری از مرز خواهند بود.
** ناهید قمریان ـ دانشجوی دکترای علوم سیاسی و مدرس دانشگاه آزاد اسلامی قصرشیرین