هند و چین که در بسیاری از مواقع در منطقه جنوب و شرق آسیا همسو بوده اند با این وجود هرگز از رقابت در عرصه های گوناگون سیاسی و اقتصادی و حتی فرهنگی و اجتماعی برای سیطره بر منطقه غافل نبوده اند.
به گزارش فرینا به نقل از ایرنا این دو کشور در حال حاضر در مرزهای مشترک، در کشورهای واقع در اقیانوس هند، در غرب آسیا و حتی در کشورهای حاشیه آفریقا بر سر منافع ملی با هم اصطکاک دارند و به تازگی دامنه این رقابت ها به آسیای مرکزی نیز کشیده شده است.
چین که نفوذ خود را تا بندر گوادر در پاکستان گسترش داده و در فکر ایجاد 'راه ابریشم دریایی' جهت دسترسی به آسیای غربی است از آسیای مرکزی نیز غافل نمانده است. نفود چین با این منطقه درست از مسیر همان کشورهایی انجام می شود که به طور سنتی حیاط خلوت هند محسوب شده و به دلایل متعدد تاریخی و حتی نژادی ارتباط تنگانگ بین دولت ها را تسهیل کرده است.
در حال حاضر، با پیشرفت پروژه هایی مانند 'یک جاده- یک کمربند' از سوی چین و کریدرو بین المللی حمل و نقل شمال و جنوب رقابت قدرت میان هند و چین به ایران و آسیای مرکزی کشیده شده است.
اخیرا روابط هند و چین به دلیل اختلافات مرزی، تنش دوکلم و شماری ازموارد عدم توافق در موضوعات دیگر متزلزل و حتی تضعیف شده و هر دو کشور در حال حاضر برای نفوذ در ایران و آسیای مرکزی رقابت می کنند. به نظر می رسد نبرد بین پکن و دهلی نو توجه جهان را به منطقه غنی اوراسیا از نظر نفت و معادن جلب کرده است.
نبرد هند و چین برای نفوذ و قدرت ابتدا از کشور های همسایه، از جمله مالدیو و سریلانکا آغاز شد اما اکنون این رقابت در ایران و آسیای مرکزی گسترش یافته است. از سوی دیگر، پروژه های زیربنایی بزرگ چین مانند یک جاده یک کمربند که تا آسیای مرکزی و اروپا گسترش می یابد، هند را وادار به سرمایه گذاری در کریدور 'حمل و نقل بین المللی شمال و جنوب' کرده است.
کمربند اقتصادی جاده ابریشم' و 'جاده ابریشم دریایی قرن بیست و یک' ابتکارهایی هستند که برای نخستین بار در پاییز 2013 توسط رییس جمهوری چین و به ترتیب در جریان دیدارهایی از قزاقستان و اندونزی ارائه شدند. این 'کمربند' بعنوان شبکه ای طراحی شده از جاده های فراسرزمینی و خطوط آهن، لوله های نفت و گاز و دیگر پروژه های زیرساختی است که از شهر شیئان در مرکز چین آغاز و سراسر آسیای میانه را در می نوردد و سرانجام به مناطق دوردستی چون مسکو، روتردام و ونیز می رسد.
به نظر می رسید دیدار اخیر نارندرا مودی نخست وزیر هند و شی جین پینگ رئیس جمهور چین در شهر ووهان چین پایان رقابت بر سر قدرت و نفوذ بین دو کشور باشد. در عین حال، این دیدار همچنین می تواند به آغاز یک رقابت جدید برای بدست آوردن امنیت و اقتصاد منجر شود.
انتظار می رود کریدرو دریایی و راه آهن میان هند و روسیه حدود 7000 کیلومتر باشد. این کریدور خواهد توانست یک موفقیت برای تجارت هند با منطقا اوراسیا ایجاد کند و به این کشور اجازه انعطاف پذیری بیشتر داد و فرصت های گسترده تری را فراهم کند .
هند با توجه به حضور پاکستان نگران از دست دادن اینگونه فرصت ها بوده است اما این کریدور دسترسی به آسیای مرکزی از طریق ایران را برای هند آسان تر می کند. تقویت روابط هند و ایران به هند اجازه می دهد تا کالا و محصولات قابل رقابت را به مصرف کنندگان به سراسر اروپا و آسیای مرکزی صادر کند. علاوه بر این، واردات نفت، گاز طبیعی و فلزات از کشور های آسیای مرکزی نیز ساده تر خواهد شد. با سرمایه گذاری بزرگ هند در در بندر چابهار، روابط هند و ایران در اوج خود قرار گرفته اند.
از سوی دیگر کریدور اقتصادی چین و پاکستان به طول 3 هزار کیلومتر غرب چین را به بندر گوادر پاکستان متصل می کند. بندر گوادر تنها در صد و پنجاه کیلومتری بندر چابهار ایران قرار گرفته است. ناظران معتقدند اقدام هند در سرمایه گذاری در چابهار یک طرح دهلی نو برای کنترل نفوذ چین در منطقه است.
هند و ایران همچنین یک قرارداد خط راه آهن از بندر چابهار به زاهدان امضا کرده اند. چین نیز سعی کرده است روابط خود را با ایران گسترش دهد. این کشور چند قطار باری به ایران ارسال کرده و این کشور را به عنوان نقطه مهم برای ورود به اروپا دانسته است.
بنابراین دو پروژه کریدور حمل و نقل شمال و جنوب مورد حمایت هند و یک جاده یک کمربند چین در ایران سخت مشغول به رقابت با یکدیگر هستند. درحالی که این دو کشور گرم زورآزمایی هستند ، کشورهایی که درقلب این رقابت قرار گرفته اند از آن نفع زیادی می برند. برای ایران، سرمایه گذاری هند در چابهار بسیار ضروری است اما دریافت پول صادرات نفت خود به چین نیز برای این کشور حیاتی است.
با این حال نگرانی بسیاری از کشور ها در خصوص افزایش نفوذ چین و وابستگی شدید به این کشور، به هند اجازه خواهد داد تا اعتماد بیشتری نسبت به خود جذب کند.
کریدور شمال - جنوب مهمترین حلقه تجارت بین آسیا و اروپا است که در مقایسه با مسیرهای سنتی از نظر مسافت و زمان تا 40 درصد کوتاهتر و از نظر هزینه تا 30 درصد ارزانتر می‌باشد. کریدور شمال – جنوب یکی از مسیرهای مهم ترانزیتی در آسیای میانه است و کشورهای در مسیر این کریدور هر یک با تشکیل اتحادیه و انعقاد قراردادهای همکاری در رقابتی همه‌جانبه به توسعه و تجهیز بنادر، جاده‌ها، ترمینال و مسیرهای ریلی خود می‌پردازند.
پیش‌بینی می‌شود بعد از ساخت کریدور شمال و جنوب، در زمان رفت و آمد کشتی‌ها از هند به آسیای مرکزی کاهش قابل توجهی ایجاد شود در حال حاضر زمان لازم برای سفر کشتی‌ها از مومبای تا مسکو در این مسیر حدود 40 روز است د رحالیکه در مسیر جدید این زمان به 14 روز کاهش خواهد یافت.
کریدور شمال جنوب همچنین می‌تواند یک مسیر فرعی برای کانال سوئز محسوب شود که رفت و آمد کشتی‌ها در این مسیر برایشان گران تر تمام می‌شود.
هند در تلاش است برای مقابله با نفوذ چین در آسیای مرکزی از طریق ایجاد ارتباطات جدید با کشورهای این منطقه راهبردی جای پای بیشتری برای خود در منطقه باز کند.
هند در همین راستا قصد دارد بر بزرگترین مانع حضور خود در منطقه آسیایی که همانا «عدم همسایگی با هیچیک از کشورهای منطقه» است، غالب آید.
با توجه به اینکه منطقه آسیای مرکزی محصور در خشکی است و دسترسی به هیچ دریایی ندارد راه یابی به آبهای هند می تواند برای این کشورها نیز بسیار مطلوب باشد.
هند در حال حاضر در تلاش است از چین که با ایجاد یک کمربند ارتباطی ریلی به منابع معدنی و ثروت هیدروکربوری عظیم منطقه و همچنین بازار بسیار وسوسه انگیز آن دست یافته است عقب نماند بنابراین برنامه هایی برای گسترش همکاری ها با ازبکستان در دست اقدام دارد.
دسترسی هند به این منطقه البته در وهله اول بیشتر از طریق افغانستان خواهد بود.
با توجه به منابع بسیار غنی انرژی در منطقه اوراسیا و آسیای مرکزی، حضور در منطقه می تواند جوابگوی بخشی از نیازهای هند که همیشه تشنه انرژی است باشد.
چین در این میان به سهم خود از دست آویز یا سلاح قوی طرح ابتکاری 'یک کمربند، یک جاده' یا همان جاده ابریشم سابق برای نیل به این هدف سود می برد، طرحی که از قابلیت فراوانی برای سرمایه گذاری در زیرساخت های گسترده سراسر آسیای مرکزی تا اروپا برخوردار است.
هند نیز در مقابل به شدت تلاش می کند راه خود را برای نفوذ در این منطقه از جهان به طور خاص از طریق راه اندازی گذرگاه راه دریایی و راه آهن سراسری با عنوان 'دالان بین المللی حمل و نقل شمال-جنوب' باز کند.
اگر چه هند با اجرای این طرح هفت هزار کیلومتری از دهلی نو تا مسکو می تواند طرح چین برای تکمیل 'یک کمربند، یک جاده' را قطع کند، اما برای تکمیل طرح جاده ای و راه آهنی خود در طول مسیر طرح دالان حمل و نقل بین المللی شمال-جنوب فاصله هایی وجود دارد که باید آنها را پر کند.
یکی از راه های کلیدی ارتباط این دالان تکمیل خط آهن مسیر ایران به آذربایجان است که امضای توافق جامع قدرت های هسته ای جهان با ایران (برجام) در سال 2015 کمک کرد تا زمینه های سرمایه گذاری برای ساخت راه آهن آستارا در سال 2016 بهتر هموار شود.
هند انتظار دارد با استفاده از درگاه ایران بتواند مواد پتروشیمی، محصولات کشاورزی را به مصرف کنندگان آن در آسیای مرکزی و اروپا برساند و در عین حال نفت، گاز و مواد معدنی را از کشورهای محصور به خشکی آسیای مرکزی به هند منتقل کند.
پس هرچقدر که چین و هند بخواهند به این روند رقابتی در منطقه ادامه دهند، اما کشورهای طول این دو مسیر یا دالان نیز نباید هوشیاری خود از دست بدهند تا علاوه بر اینکه توازن قدرت میان این دو رقیب را حفظ می کنند، در عین حال به حداکثر سود ویژه حاصل از اجرای این دو طرح به نفع خود نیز بیاندیشند.
موضوع 'منافع ملی' این دو بازیگران سیاسی و اقتصادی مهم منطقه اکنون به مساله کلیدی آسیای مرکزی تبدیل شده است.