افغانستان به عنوان یکی از همسایگان ایران، علیرغم اینکه با مشکلات امنیتی بسیاری از سوی گروه‌های مسلح داخلی و حضور نیروهای خارجی دست و پنجه نرم می‌کند اما همواره به عنوان یکی از مشتریان بزرگ کالاهای ایرانی از اهمیت بسیاری برای اقتصاد ایران برخوردار بوده است.
یکی از شواهد اهمیت روابط اقتصادی ایران و افغانستان را می توان در پروژه توسعه بندر چابهار دید. به دلیل محصور بودن افغانستان در خشکی و عدم راه داشتن این کشور به دریا، بندر چابهار به عنوان نزدیک‌ترین بندر به این کشور از اهمیت دوچندانی برای صادرات کالاهای افغانستان و واردات کالا به این کشور برخوردار است. ضمن اینکه باید به این نکته اشاره کرد که به دلیل وضعیت خاص جغرافیایی این کشور، افغانستان فاقد خطوط ریلی است و اهمیت استان های مرزی ایران برای انجام صادرات و واردات به این کشور دو چندان است.
با این همه خروج آمریکا از برجام و بازگشت تحریم‌های مرتبط با برنامه هسته ای باعث شدده که وضعیت تجارت با ایران برای همسایگان این کشور، از جمله افغانستان هم نامعلوم شود. یورونیوز در گزارشی که چندی پیش منتشر کرد نگاهی کرده به وضعیت تاثیر تحریم های آمریکا بر روابط تجاری ایران و افغانستان.
همه چیز در حالت بلاتکلیفی
بندر چابهار به تدریج به بخشی از دالان حمل و نقل میان ایران و افغانستان تبدیل می‌شود، دالانی که راه گردش میلیون‌ها دلار سرمایه تجاری را به روی افغانستان باز می‌کند و این کشور را از وابستگی به همسایه گاها متخاصمش یعنی پاکستان آزاد می‌کند.
تقویت اقتصاد افغانستان باعث خواهد شد که نیاز کابل به کمک‌های خارجی کمتر شود و مانع بزرگی در برابر تجارت غیرقانونی تریاک که منبع اصلی درآمد گروه تروریستی طالبان نیز هست به وجود می‌آورد. اما وضع تحریم‌های مرتبط با از سوی ایالات‌متحده علیه ایران و شرکت‌های خارجی که با این کشور مبادلات تجاری دارند، از اعتبار چابهار در نزد بانک‌ها و موسسات اعتباری خواهد کاست. اعتباری که لازمه تجارت است.
یک دیپلمات ارشد هندی اخیرا با اشاره به تصمیم ترامپ در خروج آمریکا از برجام گفت: "تصمیم ترامپ ما را به بازنگری واداشته و حالا باید درباره شرایط و چگونگی استفاده از چابهار از نو مذاکره کنیم. این محور تجاری، می‌تواند شیوه مبادلات ایران، افغانستان، هند را متحول کند اما فعلا همه چیز در حالت بلاتکلیفی است." با این همه ایالات متحده به این نظر واکنشی نشان نداد.
از سوی دیگر بازرگانان افغان که امیدوار بودند جایگزینی برای بندر کراچی پاکستان بیابند خود را از سرمایه‌گزاری تازه محروم می‌بینند و ناگزیرند برای انتقال پول هم از همان سیستم سنتی حواله استفاده کنند، که البته برای متحول کردن اقتصاد کشور ناکافی است. آنها مدعی اند که بانک‌های رابط اجازه نمی‌دهند برای کالاهایی که از چابهار وارد شده باشند پرداختی صورت بگیرد.
چابهار مسیری امن برای صادرات افغانستان
حجم صادرات افغانستان که بیشتر آن را میوه، خشکبار و فرش تشکیل می‌دهد به هیچ روی با صادرات غیرقانونی تریاک که 2 میلیارد دلار در سال است قابل مقایسه نیست. این کشور 17 سال پس از مداخله نظامی آمریکا و همپیمانانش همچنان یکی از فقیرترین کشورهای جهان به شمار می‌رود.
صادرات آینده افغانستان نیز در بدو امر محصولات کشاورزی از قبیل انار و انگور خواهد بود که از راهی که با سرمایه‌گذاری هند ساخته شده به بندر چابهار منتقل و از آنجا صادر می‌شود. این صادرات می‌تواند به فلزات و سنگ‌های معدنی نیز گسترش پیدا کند، کالاهایی که ترامپ اعلام کرده مایل است در بازار آمریکا از آنها بهره ببرد.
توماس لینچ، کارشناس آمریکایی دانشگاه دفاع ملی می‌گوید: «نکته اقتصاد برای دیدن یک روزنه امید در افغانستان واقعا ضروری است، تا این کشور بتواند از این اقتصاد محصور در خود، و وابسته به خشخاش بیرون بیاید. اما حالا ما (با تصمیم اخیر ترامپ) داریم (به جای درمان) به سر مسأله شلیک می‌کنیم.»
وی درباره اهمیت چابهار می‌گوید: "هیچ راه مطمئن و قانونی دیگری وجود ندارد. از راه هوایی ممکن نیست. از طریق پاکستان نشدنی است، چون آنها برای هر کاری که می‌کنند اخاذی می‌کنند. شاهراه این کار از چابهار می‌گذرد."
از سوی دیگر ایالات متحده با جلوگیری از توسعه چابهار سبب می‌شود افغانستان به پاکستان وابسته بماند. امری که سبب می‌شود یکی دیگر از اهداف ترامپ با مانع روبرو شود؛ او می‌خواهد به اسلام‌آباد فشار بیاورد تا پناه‌گاه‌های ستیزه‌جویان افغان در مرز خود را مسدود کند و این شبه‌نظامیان را وادار به گفتگو کند.
اتاق تجارت و صنایع افغانستان می گوید که در حال حاضر ایران نخستین شریک تجاری افغانستان در منطقه است. عتیق‌الله نصرت، ریس هیئت عامل اتاق تجارت و صنایع روز گذشته گفت: «ما در حال حاضر نمی‌دانیم تحریم‌های آمریکا روی کدام بخشها خواهد بود. اما نگرانی‌هایمان را با بخش اقتصادی سفارت آمریکا نیز در میان گذاشته‌ایم اما آنها نیز نمی‌دانند که این تحریم‌ها روی کدام بخشها خواهند بود. در حال حاضر فقط باید منتظر بمانیم.»
روابط اقتصادی ایران و افغانستان رو به رشد است
نایب رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و افغانستان روابط اقتصادی بین ایران و افغانستان را رو به رشد توصیف کرد.
محمد حسن کرمانی نایب رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و افغانستان در گفت و گویی که با عصراقتصاد داشت در مورد تاثیر احتمالی بازگشت تحریم‌های آمریکا بر روابط اقتصادی ایران و افغانستان گفت: "باید دید که آیا آمریکا به افعانستان برای معامله با ما فشار می آوردند یا نه. در صورت ایجاد فشار و محدودیت این امر می تواند تاثیر منفی بر روابط اقتصادی دو کشور بگذارد."
کرمانی از تاسیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و افقانستان در کابل خبر داد و گفت: "فردا هم در اتاق مشترک ایران و افغانستان جلسه در زمینه تاثیر احتمالی بازگشت تحریم های آمریکا بر روابط اقتصادی ایران و افغانستان داریم. از سوی دیگر احتمالا اتاق بازرگانی مشترک را در کابل تاسیس خواهیم کرد."
نایب رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و افغانستان در مورد نقش بندر چابهار و احتمال عقب نشینی هند از توسعه این بندر گفت: "این که هندی‌ها از پروژه بندر چابهار عقب نشینی کنند مشخص نیست. معلوم نیست که هندی ها عقب بشیند زیرا هند زیاد از سیاست های آمریکا تبعیت نمی کنند و از سوی دیگر هند با ایران در مورد توسعه بندر چابهار قرارداد دارد. هند بیشتر به طرف روسیه متمایل است و روابط متعادلی با چین دارد."
وی در پایان در مورد وضعیت روابط اقتصادی دو کشور گفت: "وضعیت روابط اقتصادی دو کشور خوب است اما موانعی وجود دارد که از سوی پاکستان به وجود می‌آید و به دلیل تشتت در افغانستان که برخی از پاکستان حمایت می‌کنند. متاسفانه ما از فرصت ها درست استفاده نمی‌کنیم و به افغانستان بیش از حد سیاسی و نظامی نگاه می‌کنیم و به همین دلیل محدودیت‌هایی ایجاد می‌کنیم. با این حال وضعیت روابط اقتصادی ایران و افغانستان در حال توسعه است."
منبع: روزنامه عصر اقتصاد