جایگاه نخست بندر سنگاپور در صنعت بانکرینگ دنیا درحالی است که این کشور دارای هیچ‌گونه منابع هیدروکربوری (ذخایر زیرزمینی نفت خام و گاز طبیعی) نیست.
موقعیت جغرافیایی و ژئوپلیتیک منحصربه‌فرد بندر سنگاپور ازجمله مهم‌ترین مولفه‌های تاثیرگذار در رشد و توسعه بانکرینگ سوخت در آن بوده است. مولفه‌ای که حتی بر نبود منابع نفت و گاز طبیعی در این کشور فائق آمده است. صنعت سودآور سوخت‌رسانی به کشتی‌ها (بانکرینگ) به‌عنوان یکی از اجزای مهم حمل‌ونقل دریایی، امروزه جایگاه خود را در اغلب نقاط جهان یافته است. در منطقه خلیج فارس هم به‌عنوان یکی از مناطق استراتژیک و مورد توجه دنیا با توجه به تردد سالانه بیش از ۵۰ هزار کشتی در آن، رقابت شدیدی بین کشورها برای اجرای عملیات سوخت‌رسانی به کشتی‌ها برقرار است. درحال حاضر ارزش بازار فعال بانکرینگ در منطقه خلیج فارس بیش از ۳۰ میلیارد دلار برآورد شده که ۲۷ میلیارد دلار آن سهم امارات (بندر فجیره) و ۳ میلیارد دلار سهم ایران است.
با توجه به سهم اندک ایران از بازار بانکرینگ منطقه، بند «ب» ماده (۴۸) قانون برنامه ششم توسعه کشور دولت را موظف کرده است، به‌منظور افزایش خدمات سوخت‌رسانی به کشتی‌ها و خدمات جانبی آن در خلیج فارس و دریای عمان ضمن انجام حمایت‌های لازم از بخش غیردولتی در خرید شناورهای مخصوص، قیمت‌گذاری فرآورده، شرایط، تسهیلات، مشوق‌ها و صدور مجوزهای مورد نیاز برای توسعه این صنعت را به نحوی انجام دهد که سهم کشور از بازار بانکرینگ منطقه خلیج‌فارس در پایان برنامه ششم توسعه به ۵۰ درصد برسد. بر اساس آمارها، ۴۰۰ بندر در دنیا به فعالیت بانکرینگ می‌پردازند و از این تعداد ۵ بندر از ۵ کشور دنیا حدود ۶۰ درصد عملیات بانکرینگ را در اختیار دارند. بندرهای سنگاپور، فجیره امارات، روتردام هلند، بندر هنگ‌کنگ، آنتورپ بلژیک و به ترتیب دارای بیشترین میزان فروش سوخت به کشتی‌ها هستند. در ادامه به بررسی وضعیت صنعت بانکرینگ در بندر سنگاپور می‌پردازیم. این بندر در سال ۲۰۱۶ نزدیک به ۴۴ میلیون متریک تن فروش سوخت به کشتی‌ها داشته و از این حیث دارای رتبه اول در دنیا است.
یکه‌تازی سنگاپور در صنعت بانکرینگ با استفاده از موقعیت ممتاز جغرافیایی
بندر سنگاپور در منطقه جنوب شرق آسیا بین اقیانوس هند و اقیانوس بزرگ آرام واقع شده است. این بندر یکی از مهم‌ترین بنادر دنیا از نظر حجم کل مواد حمل شده است. حجم زیاد مبادلات تجاری و ورود و خروج کشتی‌ها سبب سودآوری زیاد صنعت بانکرینگ در این بندر شده است. درحال حاضر این بندر با ۶۰۰ بندر در نقاط مختلف دنیا ارتباط دارد و با فروش ۴۴ میلیون متریک تن سوخت کشتی، جایگاه اول را در میان بنادر دنیا دارد. طبق آخرین اطلاعات، ۱۶۴ شرکت در زمینه صنعت بانکرینگ در این کشور کوچک فعال هستند. از این تعداد ۷۹ شرکت به‌طور مستقیم مشغول عرضه بانکرینگ هستند که با عنوان «supplier» شناخته می‌شوند.
جایگاه نخست بندر سنگاپور در صنعت بانکرینگ دنیا درحالی است که این کشور دارای هیچ‌گونه منابع هیدروکربوری (ذخایر زیرزمینی نفت خام و گاز طبیعی) نیست. سنگاپور با واردات نفت از سایر کشورها و پالایش آنها توانسته به یکی از بزرگ‌ترین کشورهای فعال در زمینه سوخت‌رسانی به کشتی‌ها تبدیل شود. درحال حاضر صنایع پالایشگاهی رقمی حدود ۵ درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور را شامل می‌شود و همچنین ۲۰ درصد از صنعت تعمیر کشتی جهان در این کشور قرار دارد. با توجه به مزایای اقتصادی فراوان این صنعت، مسوولان و دولت سنگاپور، اقدامات زیادی برای افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌های بانکرینگ انجام داده‌اند. سرمایه‌گذاری برای توسعه ظرفیت‌های بندری، استفاده از سیستم‌های جدید سوخت رسانی «فلومتر جرمی» با دخالت نیروی انسانی اندک و محاسبه حجم و جریان مایعات به‌طور خودکار و دقیق، کاهش مدت زمان سوخت‌گیری تا سه ساعت و صرفه‌جویی ۲۵ درصدی در زمان توزیع و انتقال سوخت ازجمله مهم‌ترین این اقدامات محسوب می‌شود. موقعیت جغرافیایی و ژئوپلیتیک منحصربه‌فرد بندر سنگاپور ازجمله مهم‌ترین مولفه‌های تاثیرگذار در رشد و توسعه بانکرینگ سوخت در آن بوده است. مولفه‌ای که حتی بر نبود منابع نفت و گاز طبیعی در این کشور فائق آمده است. به اعتقاد بسیاری از کارشناسان، منطقه خلیج‌فارس، دریای عمان و تنگه هرمز دارای شرایط ویژه‌ای برای سوخت‌رسانی به کشتی‌های داخلی و خارجی هستند. در همین راستا، ایران به دلیل سهم ۵۰ درصدی از خطوط ساحلی خلیج فارس و فاصله نزدیک تا خطوط کشتیرانی می‌تواند نقش آفرینی و درآمدزایی قابل توجهی به وسیله توسعه این صنعت داشته باشد.
جزیره قشم مرکز اصلی بانکرینگ ایران
جزیره قشم و مناطق موجود در آن همچون اسکله سلخ ازجمله مستعد‌ترین نواحی بندری برای اجرای عملیات بانکرینگ هستند. فاصله ۵ مایلی اسکله سلخ تا خطوط کشتیرانی بین‌المللی یکی از مهم‌ترین مزیت‌های جزیره قشم است. موضوعی که برای صاحبان و هدایت گران کشتی‌های نفتکش و تجاری حائز اهمیت است. وجود آب‌خور مناسب برای پهلوگیری انواع کشتی‌های غول پیکر باری، تردد بالای کشتی در آب‌های تحت حاکمیت ملی ایران، ارائه سوخت با کیفیت‌تر با قیمت مناسب و همچنین بالا بودن میزان تولید و صادرات سوخت در ایران ازجمله دیگر مزیت‌های جزیره قشم برای توسعه صنعت بانکرینگ است. با توجه به موقعیت ویژه بندر سلخ در اواخر سال ۱۳۸۵، پروژه نصب و احداث مخازن سوخت کشتی در یک بازه زمانی ۵ ساله با هدف سوخت‌رسانی سالانه ۱۲ میلیون تن کلید خورد. در همین راستا در دی ماه ۱۳۹۵، سایت سلخ با سرمایه‌گذاری حدود ۸۵۰ میلیارد ریالی که ۶۰ درصد آن توسط کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران، ۲۵ درصد توسط منطقه آزاد قشم و ۱۵ درصد آن توسط شرکت ملی نفتکش تامین شده است، احداث و تعداد ۱۰مخزن اتمسفری برای ذخیره سوخت برای آن در نظر گرفته شد.
جمع‌بندی
نظر به موارد مطرح شده می‌توان نتیجه گرفت، فعالیت در این صنعت، یکی از بهترین و مطلوب‌ترین فرصت‌های پیش روی ایران و به‌ویژه منطقه آزاد قشم برای کسب درآمد و ارتباط مؤثر با جهان به شمار می‌رود؛ موضوعی که در صورت تحقق، نقش مهمی در تحرک اقتصادی و اشتغال‌زایی شهرهای حاشیه ساحلی و رشد و توسعه سواحل مکران خواهد داشت.
**منبع: روزنامه دنیای اقتصاد
** مجید علیزاده، کارشناس انرژی