خوشبختانه با به ثمر رسیدن تلاش های کارشناسان وزارت امور خارجه، پایگاه اطلاع رسانی معاونت اقتصادی در اولین سال تاسیس آن به صورت رسمی باحضور دکتر ظریف وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران فعال شد. همانطور که انصاری معاون اقتصادی وزارت امور خارجه در بیانیه خود عنوان کرده ؛ از طریق راه اندازی این پایگاه اطلاع رسانی به آدرس(www.economic.mfa.ir) ، بستر مورد نیاز جهت دسترسی و تبادل اطلاعات فی‌ما‌بین نمایندگی‌های جمهوری اسلامی ایران در خارج از کشور و فعالان اقتصادی در داخل و خارج فراهم شده است.

ظاهرا در مرحله اول راه اندازی این پایگاه اطلاع رسانی، اطلاعات اقتصادی کشور های همسایه و دیگر کشور هایی که با ایران روابط اقتصادی دارند به زبان فارسی برای بهره برداری فعالین بخش خصوصی ارائه می شود و در مرحله بعد و با راه اندازی پایگاه اطلاع رسانی به زبان انگلیسی که در آینده نزدیک صورت خواهد گرفت زمینه لازم برای معرفی فرصت‌های اقتصادی، تجاری، سرمایه‌گذاری و گردشگری برای مخاطبان خارجی علاقه‌مند به همکاری با کشورمان ایجاد خواهد شد.

در حال حاضر، اخبار و گزارشات اقتصادی کشور های مختلف، اطلاعات اقتصادی کشور ها، فرصت و رویداد های کشورهای خارجی اعم از مناقصه و مزایده ها، نمایشگاه ها و همایش ها، گزارشات اقتصادی نمایندگی های ایران در کشور های دیگر، اطلاعات ارتباطی با کارشناسان اقتصادی سفارت خانه های ایران و اخرین تحولات موجود در روابط اقتصادی ایران با دیگر کشور ها در حوزه اقتصادی جهت بهره مندی فعالان اقتصادی و تجار ایرانی مهم ترین بخش های سایت اینترنتی معاونت اقتصادی وزارت امور خارجه می باشد.

خوشبختانه با تامین نسبی امنیت داخلی و منطقه ای کشور و حل معضله امنیت وجودی در بعد نظامی، نظام جمهوری اسلامی با درک ضرورت های داخلی و فرآیند های موجود بین المللی درصدد برآمده است اقتصاد ایران را هم در قالب راهبرد اقتصاد مقاومتی با اصلاح ساختار آسیب زای داخلی و سیستم ارتباطی خارجی تقویت نموده و توسعه دهد. در این راستا وزارت امور خارجه به عنوان یکی از مهم ترین نهاد های فعال در عرصه بین المللی، با تکیه بر سفرا و نمایندگی های خود ماموریت یافته در کنار فعالیت های دیپلماتیک و سیاسی، موضوعات اقتصادی و فرصت های توسعه روابط اقتصادی سازنده را هم پیگیری نماید.

اما بر اساس منطق درونی راهبرد اقتصاد مقاومتی که همان شناخت ظرفیت های درونی و برنامه ریزی برای شکوفا نمودن پایدار این ظرفیت ها است ما می توانیم با تکیه بر پتانسیل های منحصر به فرد موجود در مناطق آزاد ایران و با حمایت دستگاه دیپلماسی این مناطق را به اصلی ترین پایگاه تنظیم روابط با کشور های هدف و همسایه تبدیل نماییم. اگر به نقشه بالا نگاه کنید مناطق آزاد ایران هر کدام در مرکزیت یک حوزه اقتصادی درونی و بیرونی قرار گرفته اند  و می توانند روابط اقتصادی کشور را با کشورهایی که در اسناد بالادستی مناطق آزاد به عنوان کشور های هدف تعریف شده است بخوبی پوشش داده و تنظیم نمایند. چابهار با شبه قاره هند، قشم با جنوب خلیج فارس، اروند بین النهرین،قصر شیرین و مریوان کردستان عراق، ماکو ترکیه، ارس کشور های قفقاز جنوبی و اروپای شرقی، انزلی روسیه و ...

ظرفیت های مناطق آزاد:

در حال حاضر، تجار و فعالین اقتصادی ایرانی در سایه ضعف های ساختاری در تنظیم و مدیریت منسجم و هدفمند روابط اقتصادی خارجی و تحریم، عموما با ابتکارات و روش های خود با شرکای خود در کشور های همسایه وارد تعامل می شوند و در برخی مواقع بدون داشتن یک برنامه دراز مدت و مبتنی بر منافع ملی سود های مقطعی خود را پیگیری می نمایند. در این وضعیت، مناطق آزاد با پشتوانه سیستم قانونی سهل اقتصادی و زیرساخت های ایجاد شده در سالهای اخیر، قادرند به عنوان مرکز ساماندهی  فعالیت اقتصادی در کشورهای هدف و همسایه باشند. در حال کلی، بهترین نتیجه اجرای چنین سیاستی مشخص شدن نقشه راه کلان کشور در روابط اقتصادی با همسایگان برای فعالین اقتصادی و همچنین شناسنامه دار شدن فعالین اقتصادی ایرانی و غیر ایرانی در روابط دوجانبه است. بعلاوه تشکیل کنسرسیوم صادرات، پنجره واحد، شرکت در نمایشگاه ها، مشوق های صادراتی و... با سهولت و بدون آسیب رساندن به آزادی اقتصادی انجام خواهد گرفت. همچنین با تقویت روابط بین معاونت اقتصادی وزارت امورخارجه و مناطق آزاد ضمن افزایش روحیه فعالین اقتصادی مناطق آزاد، برونگرایی اقتصادی به یک شاخصه ثابت در این مناطق تبدیل می شود.

کمبودهای اجرایی:

فعالیت‌های بانکی و مبادلات ارزی از اصلی‌ترین چالش‌ها در اقتصاد مناطق آزاد  است که باید یک تدبیر صحیح از سوی دولت در سطح کلان برای راه اندازی بانک ها و موسسات مالی خارجی اندیشیده شود. در کنار بحث موسسات و بانک ها، تکمیل شبکه ارتباطات ریلی،زمینی و هوایی مناطق آزاد با کشور های همجوار مطرح است.غیر از اینها مسئله مهم دیگر بحث واگذاری اختیارات حاکمیتی دستگاه های اجرایی است که باعث چابک شدن مدیریت و روند بروکراتیک فعالیت اقتصادی خواهد شد.ایجاد دفاتر نمایندگی مناطق آزاد در کشور های همجوار و برقراری روابط ساختاری با معاونت اقتصادی ، سفارتخانه ها،رایزن های بازرگانی از دیگر موارد مهم در موقعیت جدید است.

منطقه آزاد ارس و قفقاز جنوبی:

منطقه آزاد ارس به وسعت 51000 هکتار در طول مرزهای شمالغرب کشور با نخجوان در زون مرکزی جلفا، ارمنستان در زون نوردوز، جمهوری آذربایجان در زون خدافرین همسایه است و در حوزه صنعت،کشاورزی،ترانزیت،تجارت و گردشگری دارای پتانسیل های قابل توجهی می باشد. گمرک جلفا زمانی یکی از فعال ترین گمرکات کشور و نقطه ثقل تعاملات ایران با شوروی سابق بوده است. سابقه حضور این منطقه در حوزه تعاملات اقتصادی کشور با مناطق پیرامونی در کنار مزیت های قانونی مناطق آزاد و زیرساخت های فراهم شدن در بخش صنعت، کشاورزی،ترانزیت و تجارت و همچنین توسعه محیط زندگی اجتماعی و ایجاد پیشنیاز های رفاه فردی و اجتماعی به منطقه آزاد ارس هنوز هم امکان می دهد که لنگر گاه تعاملات اقتصادی ایران با کشورهای سه گانه قفقاز و حتی اروپای شرقی باشد.

در صورت تمرکز فعالیت های اداری،گمرکی،ترانزیتی،انبارداری و حتی رایزنی شرکت ها و فعالین اقتصادی حاضر در روابط ایران و کشورهای ارمنستان،آذربایجان و گرجستان و حتی روسیه در منطقه آزاد ارس ضمن توسعه سریع منطقه بخوبی خواهیم توانست راهبرد های منطقی و دراز مدتی را برای تعامل اقتصادی با منطقه قفقاز جنوبی بعد از گذشت نزدیک سی سال از استقلال این کشور ها تنظیم واجرا نماییم.

در سالهای اخیر منطقه آزاد ارس در قالب توافق نامه ایران با اتحادیه گمرکی اوراسیا وارد یک سری از تعاملات تعریف شده با ارمنستان برای شکل دهی منطقه آزاد مشترک شده است که امید می رود با پیگری مجدانه این مسیر از سوی هر دو طرف منطقه آزاد ارس تبدیل به دروازه تعاملات ایران با اتحادیه گمرکی اوراسیا از طریق ارمنستان شود.

** صادق پورصادق / کارشناس روابط عمومی و امور بین الملل