همسایگی و هم‌مرز بودن، هم‌زبانی، مسلمانی و...، این‌ها دلایل کافی هستند تا جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان در حوزه‌های مختلف تعامل داشته باشند؛ البته سال‌هاست که دارند.

اما در سال‌های اخیر حوزه‌ای که برای ایران اسلامی اهمیت ویژه‌تری پیدا کرده، اقتصاد است. تحریم‌های ظالمانه و البته ناجوانمردانه آمریکا علیه کشورمان باعث بروز مشکلات اقتصادی برای دولت و ملت ایران شده است.

چندسال است که دیگر صادرات، واژه‌ای در دسترس و آسان نیست؛ چندسال است که تجار و تولیدکنندگان برای اینکه سر پا باشند و نگذارند حتی برای لحظه‌ای چرخ اقتصاد متوقف شود، از خودگذشتگی و به گفته مسئولان، جهاد می‌کنند.

صورت مسئله، بسیار ساده است: ایران نمی‌تواند بسیاری از محصولات مهم‌اش از جمله نفت را به بسیاری از کشورهای جهان صادر کند. البته این مسئله، جواب ساده‌تر و دم‌دستی‌تری دارد که شاید باید در مرزهای کشورمان دنبالش باشیم.

منطقه آزاد ارس در مرز ایران و جمهوری آذربایجان قرار گرفته است؛ یعنی در بسترهای اقتصادی. این موضوع از چندجهت دارای اهمیت است.

شهر جلفا به عنوان مرکز ناحیه صنعتی-تجاری ارس، در زمینه تجاری و گمرکی دارای پیشینه‌ای صد ساله است. شهر جلفا از زمان‌های قدیم به خاطر موقعیت جغرافیایی و استراتژی اهمیت خاصی داشته و از لحاظ فرهنگی و مدنی دارای شهرتی بس فراوان بوده‌است.

اما گذشته از این‌ها مرز مشترک ایران و جمهوری نخجوان یا جمهوری آذربایجان در این منطقه، باعث شده این شهر از مهم‌ترین شهرهای ترانزیتی کشور باشد و طبیعتا اقتصاد و تجارت امری مهم و دیرین تلقی شود.

موقعیت استراتژیکی منطقه آزاد ارس در شمال غرب کشور با وسعت ۵۱ هزار هکتاری به دلیل هم‌مرز بودن با سه کشور جمهوری آذربایجان، ارمنستان و جمهوری خودمختار نخجوان همچنین نزدیکی آن به کشورهای ترکیه و عراق و درنهایت هم‌جواری جغرافیایی با کشورهای CIS درمجموع با هدف‌گذاری بازار ۶۰۰ میلیون نفری منجر به ایجاد ظرفیت‌های اقتصادی بسیار مناسب در بین مناطق آزاد کشور شده است.

همه این‌ها به این معناست که بسترهای لازم در جلفا و شهرهای اطراف ارس برای تعامل با همسایه‌هایی از جمله آذربایجان و ارمنستان از گذشته‌های دور آماده است.

اما در سال‌های اخیر استقرار منطقه آزاد ارس، باعث شده کارخانجات و واحدهای تولیدی و بنگاه‌های تجاری پرشماری این منطقه را برای فعالیت خود انتخاب کنند. چرا که برای سرمایه‌گذاران در این منطقه، امتیازات ویژه‌ای در نظر گرفته شده است.

معافیت مالیاتی ۲۰ ساله از تاریخ بهره‌برداری برای انواع فعالیت‌های اقتصادی، معافیت از عوارض گمرکی و سود بازرگانی برای واردات مواد اولیه و ماشین‌آلات، صدور کالای تولیدشده به خارج از کشور با کمترین تشریفات، ترانزیت و صادرات مجدد کالاهای خارجی با کمترین تشریفات، امکان هر گونه فعالیت اقتصادی برای سرمایه‌گذاران خارجی و... از جمله مزایایی است که برای سرمایه‌گذاران در منطقه آزاد ارس در نظر گرفته شده است.

یکی از اهداف ایجاد مناطق آزاد تجاری در کشور فراهم کردن امکان حضور فعال در بازارهای جهانی و منطقه‌ای، تولید و صادرات کالاهای صنعتی و تبدیلی و ارائه خدمات عمومی به نفع سرزمین اصلی است.

بنا بر اعلام منطقه آزاد ارس، هرگونه تولید و صدور کالا از مناطق آزاد در حکم صادرات بوده و رشد این رقم تابعی از درخواست واردات کالا و خدمات از سرزمین اصلی و کشورهای خارجی است.

منطقه آزاد تجاری صنعتی ارس توانسته در سال ۹۷، صادرات ۲۵۱ میلیون دلاری کالا و خدمات را در کارنامه خود به ثبت برساند.

به گفته مدیرعامل سازمان منطقه آزاد ارس، این میزان صادرات ماحصل فعالیت ۱۵۲ شرکت تولیدی و صنعتی و ۴۲ واحد کشاورزی دارای پروانه بهره‌برداری مستقر در این منطقه و صدور هزار و ۶۵۰ گواهی تولید است که با سرلوحه قرار دادن سیاست‌های اقتصاد مقاومتی به‌عنوان مهم‌ترین خواسته رهبر معظم انقلاب در زمینه‌های معدن، صنعت، عمران، بازرگانی، کشاورزی، انبارداری و واردات خودرو محقق شده است.

شرکت‌های منطقه آزاد ارس ۸۶ میلیون دلار صادرات قطعی (خارجی)، ۳۰ میلیون دلار صادرات مجدد، ۱۱۴ میلیون دلار صادرات حاصل از تولید به سرزمین اصلی و ۲۱ میلیون دلار صادرات کالاهای داخلی انجام شد.

عمده بازارهای صادرات خارجی منطقه آزاد ارس کشورهای جمهوری آذربایجان، ترکیه و فدراسیون روسیه هستند که در مجموع ۷۷ درصد سهم صادرات خارجی را به خود اختصاص داده‌اند.

محسن نریمان، بیشترین میزان صادرات منطقه به خارج از کشور را جمهوری آذربایجان اعلام و اضافه می‌کند: جمهوری آذربایجان با جذب ۳۲ درصد صادرات واحدهای تولیدی ارس عنوان نخست مشتری منطقه را به خود اختصاص داده است.

به گفته نریمان، جمهوری آذربایجان با خرید ۶ میلیون و ۷۶۳ هزار و ۷۸۰ کیلوگرم کالا به ارزش ۲۸ میلیون و ۲۰ هزار و ۲۸۳ دلار در کانون توجه تجار این کشور همسایه قرار دارد.

همه این‌ها حاکی از آن هستند که منطقه آزاد ارس، می‌تواند به عنوان پلی اقتصادی، در تعاملات جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان نقش اساسی ایفا کند و در شرایط فعلی اقتصادی، دستاوردهای مهمی برای کشورمان به ارمغان بیاورد.

سیاست‌های کلی دولت نیز از ضرورت افزایش تعاملات اقتصادی با جمهوری آذربایجان حاکی است. به طوری که دکتر حسن روحانی، رئیس جمهوری ایرانه گفته است: «اراده مسئولان جمهوری اسلامی ایران بر گسترش و تقویت بیش از پیش مناسبات همه‌جانبه با جمهوری آذربایجان است.»

رئیس جمهور روابط ایران و جمهوری آذربایجان در بخش‌های گوناگون را رو به توسعه می‌داند و بر ضرورت تلاش در راستای گسترش بیش از پیش مناسبات و همکاری‌های تهران ـ باکو تأکید می‌کند.

حال به جرات می‌توان ادعا کرد که منطقه آزاد ارس بهترین بستر برای مبادلات اقتصادی دو کشور در دو سوی رود ارس استکه  در شرایط فعلی می‌تواند بیش‌تر و بهتر از همیشه ایفای نقش کند.

 اگرچه اهمیت این موضوع برای مسئولان کشوری و استانی محرز شده است، اما باید عموم مردم به‌ویژه فعالان اقتصادی نیز به هم‌مرز بودن منطقه آزاد ارس و جمهوری آذربایجان به عنوان یک فرصت عظیم اقتصادی یاد کنند که هرسال می‌تواند بر عظمت آن افزوده شود.

با فرصت‌های زیاد، فاصله زیادی نیست. کافی است که از این‌طرف مرز به آن‌طرف مرز نیم‌نگاهی بیندازیم؛ یعنی از ارس به جمهوری آذربایجان.

** گزارش از: بهنام عبدالهی