مناطق ویژه اقتصادی در کشورهای پیشرفته، محلی برای جذب سرمایه‌گذاران در جهت تولید و تجارت هستند. عمدتا این مناطق در کنار دریاهای آزاد قرار دارند و به همین دلیل، تولید و تجارت در این مناطق آسان‌تر از سایر نقاط صورت می‌گیرد. یکی از مناطق ویژه اقتصادی کشور که طی سال‌های اخیر به عنوان قطب تولید و صادرات فولاد، آلومینیوم و سایر محصولات معدنی و نفتی مطرح شده، منطقه ویژه اقتصادی و صنایع معدنی و فلزی خلیج فارس است. برای بررسی بیشتر این موضوع، خبرنگار پایگاه خبری و تحلیلی «فلزات آنلاین» با حسن خلج طهرانی، مدیرعامل منطقه ویژه اقتصادی و صنایع معدنی و فلزی خلیج فارس به گفت‌وگو نشسته است که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:

توضیحاتی در خصوص منطقه ویژه خلیج فارس و شرکت‌های مستقر در این منطقه بفرمایید.

منطقه ویژه اقتصادی صنایع معدنی و فلزی خلیج فارس در کیلومتر 13 بزرگراه شهید رجایی در غرب بندرعباس واقع شده است. این منطقه در تاریخ 24 بهمن سال 1376 با نام منطقه ویژه معادن و فلزات، بر اساس مصوبه هیت وزیران تاسیس و از ابتدای سال 1388 به منطقه ویژه اقتصادی صنایع معدنی و فلزی خلیج فارس تغییر نام داد .
منطقه خلیج فارس با وسعت تقریبی چهار هزار و 500 هکتار در چهار سایت جنوبی، میانی، شمالی و توسعه به لحاظ جغرافیایی تقسیم شده که دو هزار هکتار آن عملیاتی و شرکت‌های سرمایه‌گذار در حال اجرا یا بهره‌برداری طرح‌های مورد نظر بوده و دو هزار و 500 هکتار دیگر در حال آماده‌سازی زیرساخت‌ها هستند.
با پیگیری و مذاکرات متعدد در سال 1398 با توجه به تمام فشارها و محدودیت‌های کشور در سرمایه‌گذاری، این منطقه به لطف خداوند و حمایت استانداری و ریاست هیئت عامل سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو) موفق به جذب سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی جهت سرمایه‌گذاری در منطقه ویژه شده است. هم‌اکنون 17 واحد تولیدی در منطقه ویژه علی‌رغم اعمال فشارهای ناجوانمردانه به کشور با حداکثر ظرفیت در حال تولید هستند و هیچ یک غیر فعال و یا تعطیل نشده‌اند و همچنان در حال تولید و صادرات هستند. اشتغال‌زایی در این منطقه حدود 12 هزار نفر به صورت مستقیم بوده و 22 هزار نفر با توجه به طرح‌های در دست اجرا هدف‌گذاری شده است.
این منطقه یکی از قطب‌های تولید فولاد کشور است؛ به طوری که در سال گذشته با امضای تفاهم‌نامه‌ای، طرح تولید 10 میلیون تن فولاد در استان هرمزگان و منطقه ویژه خلیج فارس به امضا رسید. در حال حاضر، شرکت‌های تولیدکننده فولاد و فلزات در حال تولید مستقر در منطقه شامل شرکت‌های فولاد هرمزگان جنوب با تولید اسلب فولادی به ظرفیت 1.5 میلیون تن، فولاد کاوه جنوب کیش با تولید بیلت فولادی به ظرفیت 1.2 میلیون تن، صبا فولاد خلیج فارس با تولید آهن اسفنجی (بریکت) به ظرفیت 1.5 میلیون تن و فولاد جنوب با تولید فولاد خام به ظرفیت 300 هزار تن مشغول به فعالیت هستند.
در عین حال، شرکت‌های آلومینیوم المهدی با تولید شمش آلومینیوم به ظرفیت 110 هزار تن، آلومینیوم جنوب (هرمزآل) با تولید شمش آلومینیوم به ظرفیت 147 هزار تن، تولید روی بندرعباس با تولید شمش روی به ظرفیت 18 هزار تن و سنگ و فولاد هرمزگان با تولید آهک کلسینه و هیدراته به ظرفیت 20 هزار تن در سال، سایر تولیدکنندگان فلزات اساسی در منطقه ویژه خلیج فارس هستند.
همچنین شرکت‌های دیگری توسعه برق غدیر اکسین با تولید برق به ظرفیت 235 مگاوات ترکیبی، قیر هرمز پارس با تولید روغن سنگین و قیر به ظرفیت دو میلیون بشکه در سال، بنا گستر کرانه با انجام انتقال مواد نقتی از پالایشگاه ستاره خلیج فارس به اسکله، توسعه برق غدیر اکسین (نیروگاه هرمز) با نیروگاه برق سیکل ترکیبی به ظرفیت 235 مگاوات و نیک گستر قشم با انجام تخلیه و بارگیری و تولید جیوه مشغول به کار هستند. در عین حال، فولاد مبارکه اصفهان نیز یک انبار کالاهای وارداتی و صادراتی در این منطقه احداث کرده است. علاوه بر موارد یاد شده، شرکت‌ها برای تامین آب خود اقدام به تصفیه آب دریا کرده‌اند که شامل شرکت‌های نور ویژه با تولید آب‌شیرین‌کن به ظرفیت چهار هزار متر مکعب در روز، فولاد هرمزگان جنوب با ظرفیت 30 هزار متر مکعب در روز و فولاد کاوه جنوب کیش با ظرفیت 55 هزار متر مکعب در روز می‌شوند.

چه طرح‌های توسعه‌ای در منطقه ویژه خلیج فارس در حال اجرا هستند؟

به دلیل قرارگیری در کنار دریا، این منطقه جذابیت‌های زیادی برای سرمایه‌گذاران دارد و به همین دلیل علاوه بر شرکت‌های یاد شده، چند طرح دیگر نیز در حال اجرا هستند که شامل طرح‌های معدنی و فلزی، نیروگاهی و... می‌شود. ازجمله طرح‌های معدنی و فلزی که به زودی به بهره‌برداری می‌رسند، می‌توان به طرح شرکت مادکوش با احداث کارخانه گندله‌سازی به ظرفیت 2.5 میلیون تن در فاز اول و 2.5 میلیون تن فاز دوم، شرکت مادشیمی با احداث کارخانه کنسانتره، شرکت ملی صنایع مس با احداث ذخیره اسید سولفوریک، امین تجارت هرمز با احداث کارخانه‌های فرزکاری، ماشین‌کاری، انبارداری، تراش‌کاری، تعاونی مبشر نور دریا با تولید آهن اسفنجی و تختال فولادی به ظرفیت 1.5 میلیون تن، تولیدی و خدمات نسوز توکا با تولید جرم‌های نسوز به ظرفیت هشت هزار تن، فرآوری معدنی اپال کانی پارس با تولید و فرآوری آهن قراضه و احداث کوره پخت آهک هیدارته به ظرفیت 90 هزار تن، صنعتی و معدنی میمند پارسیان با تولید آهک و دولومیت به ظرفیت 120 هزار تن، پروژه سولفو کریت، نوین آلیاژ سمنان با تولید فروکروم و فرو منگنز پرکربن به ظرفیت 26 هزار تن، صنعتگران مطمئن شرق با ساخت انواع سازه‌های فلزی، یکتا فولاد دوران با تولید انواع فروآلیاژ و کورد وایر به ظرفیت 41 هزار تن، اشاره کرد.
همچنین در این منطقه قرار است طرح‌هایی همچون نفت کاسپین با ایجاد پالایشگاه روغن به ظرفیت 650 هزار تن، سرمایه‌گذاری برق و انرژی غدیر (نیروگاه نما) با احداث نیروگاه سیکل ترکیبی به ظرفیت 910 مگا وات، کیمیا بنیان ایرانیان (گروه توسعه سرمایه‌گذاری انتخاب) با تولید LAB و پارافین نرمال، آساک انرژی زینو با تولید قیر پلیمر و مازوت و نگار شبکه قزوین با اجرا و بهره‌برداری از پروژه ICT که تکمیل‌کننده زیرساخت‌های منطقه هستند نیز به بهره‌برداری برسند.

این منطقه از چه زیرساخت‌هایی برای جذب سرمایه‌گذاران برخوردار است؟

جهت آماده‌سازی زیرساخت‌های مرتبط با تولید در سال 1397 علی‌رغم افزایش نرخ ارز و فشار بر پیمانکاران با جدیت و همت مضاعف سه طرح به بهره‌برداری رسید. یکی از آن‌ها خط انتقال گاز منشعب از خط هفت سراسری صلح حسب مصوبه هیئت محترم دولت به ظرفیت یک میلیون و 200 هزار متر مکعب در ساعت، خط 30 اینچ کلاس Dبا سه لایه پوشش پلی‌اتیلن به طول 3.8 کیلومتر برای فشار 1050 psi و سه ایستگاه بود که شامل ایستگاه LBV (Line Break Valve) شیرهای کنترل خودکار طرح و رسیور جهت تمیز کردن خط، ایستگاه Metering و Heatering جهت کنترل مقدار دبی گاز ورودی و گاز مصرفی و گرم کردن گاز ورودی، ایستگاه CGS (City Gate Station) شامل فیلترهای جداکننده در دو مرحله و رگولاتور افت فشار از 800 psi به 400 psi می‌شوند. این طرح با مبلغ 35 میلیارد تومان کامل شد و در صورتی که تاخیر و یا توقف در اجرا اتفاق می‌افتاد، باید با بیش از 150 میلیارد تومان هزینه اضافه تکمیل می‌شد.
طرح دیگر، نیروگاه سیکل ترکیبی هرمز با ظرفیت 235 مگاوات در دو بخش شامل 160 مگاوات گاز و 75 مگاوات بخار بود که در بخش گاز حدود 40 میلیون یورو (300 میلیارد ریال) سرمایه‌گذاری شد.
طرح توسعه دیگر، پروژه ساخت دیوار و جاده پیرامون به طول 43 کیلومتر بود زیرا با مصوبه دولت دو هزار و 500 هکتار به منطقه اضافه شد که طبق مقررات گمرکی باید محصور می‌بود. طول رینگ 43 کیلومتر بود و این طرح در شرایط توپوگرافی بسیار خشن و سخت با درج آرم منطقه بر دیوار بتنی به ضخامت 12 سانتی‌متر به اجرا درآمد. در این طرح از تکنولوژی RCC (Role Concirit Compact) جهت زیرساخت جاده استفاده شد که برای اولین بار در کشور به این وسعت با پیمانکار بومی استان (شرکت سرریگ بندر) انجام پذیرفت. نکته جالب توجه آن است که در این روش، سنگدانه و سیمان به میزان متناسب آب تبدیل به بتن خشک و قابل حمل با کامیون شده و همانند آسفالت به وسیله Finisher و غلطک به تراکم می‌رسد. مبلغ قرارداد این طرح 62 میلیارد تومان بود که با 25 درصد افزایش، مبلغ آن به 94 میلیارد تومان رسید.

چه سرمایه‌گذاری‌هایی اخیرا در منطقه ویژه جذب شده‌اند؟ مبلغ این سرمایه‌گذاری‌ها چه میزان است؟

در راستای فرمایشات مقام معظم رهبری و ریاست جمهوری مبنی بر توجه ویژه به امر تولید و سرمایه‌گذاری بخش خصوصی، با مذاکرات مستمر و جلب رضایت سرمایه‌گذاران بخش خصوصی داخلی و خارجی، منطقه ویژه موفق به جذب سرمایه‌گذاران متعددی در منطقه ویژه جهت راه‌اندازی واحدهای تولیدی شده است. این سرمایه‌گذاری‌ها شامل طرح تولید فروآلیاژ و کورد وایر شرکت یکتا فولاد دوران با سرمایه‌گذاری به میزان 17 میلیون یورو، طرح تقطیر نفت سفید و تولید حلال‌های نفتی شرکت پترو پالایش تسخیر با سرمایه‌گذاری به میزان سه میلیون دلار، طرح انتقال، ذخیره‌سازی و صادرات اسید سولفوریک شرکت صنایع ملی مس ایران با سرمایه‌گذاری به میزان سه هزار و 866 میلیارد ریال، طرح تولید ایستگاه‌های تقلیل فشار شرکت عمران سازان با سرمایه‌گذاری به میزان 90 میلیارد ریال، طرح تولید حلال‌های شیمیایی شرکت پترو جام کیمیا با سرمایه‌گذاری به میزان 12 هزار میلیارد ریال، طرح تولید اسید فسفریک شرکت فرآورده‌های فسفات کارون با سرمایه‌گذاری 136 میلیون یورو، طرح تولید قیر شرکت پالایشگاه نفت جی با سرمایه‌گذاری 9 هزار و 271 میلیارد ریال، طرح تولید فرو سیلیس شرکت توسعه تجارت انرژی خاورمیانه با سرمایه‌گذاری به میزان پنج هزار و 737 میلیارد ریال، طرح تولید نوار نقاله شرکت لاستیک‌ها و غلطک‌های صنعتی مبارکه (میرکو) با سرمایه‌گذاری یک هزار و 99 میلیارد ریال می‌شوند. لازم به ذکر است سرمایه‌گذاری‌های موارد اول و دوم سرمایه‌گذاری خارجی بوده که سرمایه‌گذارانی از کشور هند تمایل خود را به این سرمایه‌گذاری‌ها اعلام کرده و این موضوع منتج به قرارداد و واگذاری زمین شده و مراحل اجرایی کار در حال انجام است. جذب سرمایه‌گذاری خارجی در شرایط فشارهای حداکثری تحریم‌ها خود یک پیروزی برای کشور تلقی می‌شود.
همچنین با شرکت Chongqing Zhongfunan Thermal Power کشور چین به عنوان سرمایه‌گذار برای طرح تولید فروآلیاژ توسط با ظرفیت تولید سالانه 100 هزار تن فروسیلیس و سایر فروآلیاژها در حال مذاکره نهایی هستیم که در سال جاری به قرارداد منتج خواهد شد. میزان این سرمایه‌گذاری 60 میلیون دلار برآورد شده است.

مهم‌ترین اقدامات و دستاوردهای منطقه ویژه خلیج فارس در سال گذشته چه مواردی بوده است؟

ازجمله دستاوردها این بوده که برای اولین بار در میان مناطق ویژه اقتصادی کشور، این منطقه موفق به دریافت گواهی امنیت اطلاعات ISMS شد. همچنین برون‌سپاری هتل 5 ستاره منطقه ویژه خلیج فارس به بخش خصوصی جهت جذب حداکثری توریست‌های صنعتی برای بازدید از این منطقه ویژه و شرکت‌های حاضر در آن، صورت گرفت. همچنین به دلیل اقدامات انجام شده، در تابستان سال 1398، جایزه پیشروان بهره‌وری 4 ستاره به منطقه ویژه خلیج فارس اعطا شد.
میزان صادرات مواد فلزی، معدنی، نفتی و تولیدات شرکت‌های مستقر در منطقه در 9 ماهه اول سال 1398 از نظر مقدار صادرات ، حدود 2.7 میلیون تن معادل 2.5 میلیارد دلار بود که نسبت به کل سال 1397 به میزان 25 درصد در مقدار و 35 درصد در ارزش صادرات افزایش داشته است.
با توجه به ظرفیت اسکله منطقه ویژه به صورت کاملا محرمانه و با نظارت دستگاه‌های امنیتی استان علاوه بر تخلیه و بارگیری مواد معدنی، منطقه ویژه با شرکت بنا گستر کرانه قرارداد صادرات نفتا منعقد کرد و در حال حاضر کشتی‌های با ظرفیت تا 100 هزار تن در حال صادرات نفت کوره هستند. به این ترتیب، در سال 1398 بیش از چهار میلیون تن صادرات مواد یاد شده از طریق اسکله منطقه ویژه انجام پذیرفته است که کمک بسیار مهم و سودمندی به شرکت‌های مستقر در بندرعباس انجام پذیرفته است.

چه برنامه‌ها و طرح‌های توسعه‌ زیرساختی در سال جاری در دست اقدام دارید؟

منطقه ویژه اقتصادی خلیج فارس به عنوان محلی برای جذب سرمایه‌گذار، توسعه زیرساخت‌ها را به عنوان عاملی مهم در جذب سرمایه‌گذار در دستور کار قرار داده است و این برنامه در سال جاری نیز ادامه دارد. طرح‌های توسعه در دست اقدام در سال 1399 توسط منطقه ویژه شامل توسعه اسکله تخلیه و بارگیری مواد معدنی از 12 میلیون تن به 20 میلیون تن در سال توسط سرمایه‌گذاری بخش خصوصی، استفاده از پساب شهر بندرعباس جهت تامین آب مورد نیاز واحدهای صنعتی مستقر در منطقه ویژه و صنایع غرب بندرعباس به صورت خرید تضمینی توسط منطقه ویژه با ظرفیت 80 هزار مترمکعب در روز، احداث نیروگاه برق سیکل ترکیبی با ظرفیت یک هزار مگاوات جهت تامین برق واحدهای صنعتی و مصارف شبکه استان و کشور از طریق سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و خرید تضمینی توسط منطقه ویژه، انجام عملیات تسطیح اراضی سایت توسعه به مساحت دو هزار و 500 هکتار در چهار فاز با مشارکت بخش خصوصی به منظور واگذاری به سرمایه‌گذاران در منطقه ویژه، اجرای پل دسترسی بین سایت قدیم و سایت توسعه در منطقه ویژه، اجرای طرح جمع‌آوری و هدایت آب‌های سطحی و کنترل سیلاب در کل اراضی منطقه ویژه، توسعه پست برق 230/400 کیلوولت شهید لشکری جهت تامین برق طرح 10 میلیون تن فولاد در منطقه ویژه در راستای برنامه‌های افق 1404 کشور می‌شوند.

**گفت‌وگو: سعید فتاحی‌منش