در طي دهه‌های اخير، صنعت گردشگري از رشد پيوسته‌اي برخوردار بوده است، به طوري كه به يكي از بخش‌هاي اقتصادي با سرعت رشد بالا در جهان تبديل شده است. در طی سال‌های 2005-1950 گردشگري بين‌المللي با نرخ رشد سالانه 5/6 درصد، از 25 ميليون نفر در سال 1950 به 806 ميليون نفر در سال 2005 افزايش يافته است. این صنعت به‌عنوان يكي از مهمترين فعاليت‌هاي اقتصادي جهان براي برخي از كشورها و به عنوان مهم­ترين فعاليت اقتصادي ارزآور برای آنها محسوب مي­شود (قادري، 1388: 1). همچنین بنابر آمار بانک جهانی، در سال 2000 تعداد گردشگران در سرتاسر جهان بالغ بر 701 میلیون نفر بوده و از این جریان گردشگری، مبلغی حدود 475 میلیارد دلار به طور مستقیم وارد چرخه‌ی اقتصاد جهان شده است. برخی منابع، درآمد گردشگری را در سال‌های 2010 و 2020 به ترتیب 1550 و 2000 میلیارد دلار برآورد کرده‌اند (آریافر، 29:1388)، بدیهی است که با توسعه‌ی این صنعت، آمارهای یاد شده نیز افزایش خواهند یافت. با توجه به موارد بیان شده می‌توان گفت امروزه گردشگری به عنوان یک صنعت کلیدی در اقتصاد جهانی به‌منظور توسعه‌ی جوامع محسوب می‌شود (Yao and Fotheringham, 2016:190). ارزش و اهمیت این صنعت تا آن جایی است که سازمان جهانگردی از آن به عنوان یکی از بزرگترین و پردرآمدترین صنایع دنیا نام برده است (WTO, 2006:1)، به طوری که 10 درصد تولید ناخالص و 10 درصد از اشتغال جهان را به خود اختصاص داده است (UNWTO, 2008:3). از این‌رو امروزه سطح اقتصادی کشورها به توسعه‌ی گردشگری وابسته است که به نوبه‌ی خود می‌تواند (به طور مستقیم یا غیر مستقیم) با افزایش سطح گردشگری ارتقاء یابد (Pratt, 2015:149). توسعه‌ی این صنعت اثرات مثبت مختلفی بر جامعه‌ی میزبان از جمله تنظیم و بهینه‌سازی زیرساخت‌های صنعتی، ایجاد فرصت‌های اشتغال، بهبود کیفیت زندگی (Jin et al, 2018:192)، توسعه‌ی اقتصادی منطقه‌ای و گسترش تجارت بین‌المللی می‌گذارد (Yang and Fik, 2014:145; Qian et al, 2012:153). توسعه‌ی اين صنعت فرايند پيچيده­اي است که عوامل توسعه‌ی بين ­المللي و ملي گروه­ هاي درگير با سياست دولت، برنامه­ريزي و قانون­گذاري را دربر مي‌گيرد (Tefler and Sharpley, 2008:80). از اين‌رو کشورهای مختلف در تلاشند تا با مهياسازي و ارزشمند نمودن جاذبه­ هاي گردشگري در مناطق داراي پتانسيل، فرصت بهره­مندي از ابعاد مثبت اين صنعت را فراهم سازند (Rosentraub and Joo, 2009:759-770). طبق گزارش سازمان جهاني گردشگري[1] (2018) ايران از نظر جاذبه­ هاي تاريخي و طبيعي یازدهمین كشور برتر جهان به شمار مي­آيد و همين جاذبه‌هاي تاريخي و فرهنگي گرانبها مي‌تواند به عنوان يكي از ابزارهاي اصلي براي جذب گردشگر در كشور ما باشد. ولي با وجود اين، ايران تنها ‌١/٠ درصد از درآمد ‌٥٠٠ ميليارد دلاري گردشگری دنيا ‌را دارد. در کشور ایران علیرغم وجود 12 نوع از 17 نوع اقلیم و آب و هوای جهانی و تعداد 25 اثر ثبت شده‌ی جهانی (2 اثر طبیعی و 23 اثر فرهنگی) (WTO, 2018:2)، در فهرست میراث جهانی گردشگری متأسفانه باید گفت که درحال حاضر از این صنعت در راستای توسعه‌ی اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی کشور به نحو بسیار خوبی استفاده نگردیده است. امروزه مناطق آزاد تجاری به عنوان مناطق جاذب گردشگر در کشورهای مختلف علی‌الخصوص ایران محسوب می‌گردند. در ایران هر چند ماهیت ابتدایی و اصل پیدایش این مناطق بر اساس مؤلفه‌هاي اقتصادي شکل گرفته است، اما با توجه به این موضوع که گردشگري در دنیاي امروز از بخش‌هاي عمده و اساسی اقتصاد محسوب می‌شود، گردشگري در مناطق آزاد تجاري و اقتصادي از نقش حیاتی برخوردار است و نمی‌توان از جایگاه مناطق آزاد و نقش و تأثیر گردشگري در توسعه‌ی این مناطق به سادگی گذشت. منطقه آزاد تجاری ارس نیز از این قاعده مستثنی نبوده و با توجه به شرایط ملی و فراملی و حتی اقلیمی و موقعیتی، در زمره مناطقی است که می‌تواند برای گردشگری مفید باشد و اقتصاد منطقه را تحت‌الشعاع قرار دهد.

هت مشاهده و یا دانلود کامل این مقاله اینجا را کلیک فرمایید.

** نویسنده: حسن قصابی، کارشناس مسئول کشاوری سازمان منطقه آزاد ارس