پدافند غيرعامل؛ عامل اصلی پایداری تاسیسات صنعت نفت

مجتبی عوض زاده- تجربه حاصل از جنگ تحميلي و خسارت‌هاي ناشي از تهاجم‏های هوایی و زمینی دشمن به تاسیسات صنعت نفت، گاز و پتروشیمی، ضرورت توجه به تحکیم تاسیسات و دفاع موثر از آنها را بیش از پیش برجسته نمود. در طول سال‏های هشت سال دفاع مقدس، تاسیسات مختلف و متعدد صنعت نفت در نقاط مختلف کشور به ویژه در مناطق نفت خیز جنوب شامل خطوط لوله، تاسیسات فرآورشی و بهره‏‏برداری، مخازن ذخیره‏سازی، تلمبه‏خانه‏ها، پالایشگاه‏ها، مراکز توزیع و پایانه‏های صادراتی، بارها مورد حمله بمب افکن‏های دشمن قرار گرفت. هرچند کارشناسان و کارکنان صنعت نفت پس از حمله‏های دشمن، با بازسازی تاسیسات، مدار تولید را فعال کردند اما از همان سالها لزوم توجه به عوامل مهم پدافندی (پدافند‏عامل و غیرعامل) مورد توجه مدیران صنعت نفت قرار گرفت تا جایی که هم اکنون این مهم برای کاهش آسیب پذیری نیروی انسانی و تجهیزات حساس این صنعت با گستره عظیم به یک موضوع بنیادی تبدیل شده و در اولویت کار وزارت نفت قرار گرفته است.

پدافند غيرعامل در واقع مجموعه تمهيدات و اقداماتی است كه باید با استفاده از ابزار و شرايط محیطی و جغرافیای موجود و بدون نياز به نيروي انساني انجام شود به گونه‏ای که این اقدامات هم توان دفاع از آن تاسیسات نفتی را افزایش دهد و هم موجب کاهش پيامدهاي بحرانی شود؛ ضمن اینکه باید امكان بازسازي مناطق آسيب‌ديده را با كمترين هزينه فراهم ‌سازد. در این زمینه تاکید شده است تا طرح‌هاي پدافند غيرعامل پیش از آغاز حمله دشمن و در زمان صلح تهيه و اجرا شود بنا‏براین به‌كارگيري تمهيدات و ملاحظات پدافند غيرعامل علاوه بركاهش شديد هزينه‌ها، كارآيي دفاعي طرح‌ها، اهداف و پروژه‌ها را در زمان تهاجم دشمن بسيار افزايش خواهد داد.

حوزه‏های متعددی مانند حوزه حمل و نقل و ارتباطات، مخابرات، دفاع، دارو، غذا، آّب و حوزه انرژي مشخص شده است که باید طرح‏های پدافند غیرعامل ویژه آنها را تهیه و اجرا کرد؛ می‏توان گفت از مهمترین این حوزه ها که تامین کننده انرژی سایر حوزه‏های یاد شده می‏باشد حوزه صنعت نفت و گاز است؛ حوزه ای که شامل مهمترین مراکز صنعتی و اقتصادی کشور می‏شود.

این اهمیت موجب شده تا دولت و مجلس شورای اسلامی، طرح‏های حمایتی خاصی را برای حفاظت و پایداری آن تاسیسات تهیه و اعمال و اجرا کنند. در این راستا مجلس شورای اسلامی در سال 1386 با تاکید فراوان بر پیاده‏سازی اقدامات پدافند غیر‏عامل بودجه‏ای به میزان 2500 میلیارد ريال به این منظور اختصاص داد که در مراکز مهم صنعتی کشور مانند پالایشگاه‏ها به مصرف برسد. به تبع آن در وزارت نفت نیز کمیته پدافند غیرعامل درستاد وزارت نفت و شرکت‏های تابعه آن شرکت گرفت.

پدافند غيرعامل در وزارت نفت

در راستاي فرمان مقام معظم رهبري و بند 11 ماده 121 قانون چهارم توسعه اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي جمهوري اسلامي ايران در خصوص رعايت اصول پدافند غيرعامل در طرح‏هاي حياتي و حساس ويا در دست مطالعه، وزارت نفت جمهوري اسلامي ايران نسبت به تشكيل كميته پدافند غير عامل درستاد وزارت نفت و شركتهاي تابعه با عضويت مسئولين، كارشناسان واحدهاي اجرايي و عملياتي از مديريت‏ها و شركت‏ها اقدام نمود تا با نهادينه نمودن فرهنگ پدافند غير عامل از طريق آموزش در سطوح مختلف واجراي پروژه هاي پدافند غير عامل در طرحهاي در دست اجرا و در حال مطالعه و تاسيسات موجود نسبت به كاهش مخاطرات ناشي از سوانح غير طبيعي و حملات احتمالي دشمن جلوگيري شود اعم اقدامات انجام شده بشرح زير است:

1- معرفي معاون وزير نفت در امور مهندسي و ساخت داخل بعنوان رئيس كميته پدافند غيرعامل وزارت نفت به وزارت دفاع، سازمان پدافند غيرعامل كشور وساير ارگان‏هاي ذي‌ربط.

2- ابلاغ تركيب جديد پدافند غيرعامل در شركت‏هاي اصلي و فرعي توسط وزير محترم نفت بمنظور پيگيري و اجراي طرح‏هاي پدافند غيرعامل در شركت‏هاي اصلي و فرعي .

3- انجام مطالعات و طراحي مقدماتي و مفهومي پدافند غيرعامل فازهاي 17 و 18 و الحاق فازهاي 15 و 16 و آبگير جديد توسط مهندسين مشاور در شركت نفت و گاز پارس .

4- سطح‏بندي و طبقه‏بندي مراكز حياتي و حساس و مهم تاسيسات شركت‏هاي تابعه وزارت نفت و ابلاغ به شركت‏هاي اصلي و تابعه.

5- معرفي معاون وزير نفت در امور مهندسي و ساخت داخل بعنوان رئيس كميته پدافند غيرعامل وزارت نفت به كميته پدافند غيرعامل كشور و ارگان‏هاي ذي‌ربط.

6- برگزاري جلسات ماهيانه كميته پدافند غيرعامل وزارت نفت با حضور نماينده كميته پدافند غيرعامل كشور وابلاغ صورتجلسات.

7- مبادله موافقتنامه پروژه‌هاي مطالعاتي پدافند غيرعامل مراكز حياتي و حساس شركت‏هاي تابعه وزارت نفت با پيش‏بيني اعتبارت به ميزان حدود 85 ميليارد ريال شامل 23 پروژه براي سال 1386 به این شرح است:

الف – شركت ملي نفت ايران 5 پروژه

ب – شركت ملي گاز ايران 5 پروژه

ج – شركت ملي صنايع پتروشيمي 5 پروژه

د – شركت ملي پالايش و پخش 11 پروژه


8- تشكيل كارگروه‏هاي تخصصي براي بررسي و جمع‏بندي گزارش‏‏هاي نهايي مهندسين مشاور طرح‏هاي پدافند غيرعامل شركت‏ها جهت ورود به فاز اجرايي.

9- تهيه طرح و اجراي رزمايش پدافند غيرعامل در شركت‏هاي تابعه.

10- انعقاد قرارداد با شركت‏هاي مهندسين مشاور معرفي شده براي مطالعات و طراحي پايه طرح‏هاي پدافند غير‏عامل تاسيسات حياتي و حساس موجود در شركت‏هاي تابعه نفت، گاز، پالايش و پخش و صنايع پتروشيمي طبق موافقت نامه مبادله شده.

11- برگزاري دوره‏هاي آموزشي پدافند غيرعامل در شركت‏ها در راستاي فرهنگ‏سازي و تبيين اهداف پدافند غيرعامل.

12- تهيه و تدوين سند راهبردي پدافند غيرعامل وزارت نفت.

13- نهايي كردن الزامات پدافند غيرعامل فازهاي 15 الي 18 و حوزه‏آبگير پارس‏جنوبي با هماهنگي كميته پدافند غير‏عامل كشور و ابلاغ به شركت نفت و گاز پارس براي اعمال در طرح تفصيلي فازهاي مذكور.

14- انجام پروژه‏هاي مطالعات ارزيابي آسيب‏پذيري و مقاوم‏سازي در شركت‏هاي تابعه وزارت نفت.

15- تهيه طرح ذخيره‏سازي سوخت براي مراكز حياتي و حساس و پر‏‏مصرف كشور.

16- تهيه طرح جامع مديريت بحران دفاعي وزارت نفت براي تعيين چگونگي اداره، مديريت و اولويت سازي سوخت كشور در شرايط بحران .

17- اجراي مصوبات شوراي عالي امنيت ملي كشور در رابطه با اجراي الزامات پدافند غيرعامل وزارت نفت .

پدافند غيرعامل در منطقه ویژه اقتصادی انرژی‏پارس

سازمان منطقه ويژه اقتصادي انرژي پارس به نمايندگي از وزارت نفت وظیفه حاکمیتی و متولي اداره و راهبري سه منطقه عملياتي را به عهده دارد؛ اين مناطق شامل سه منطقه پارس یک (پارس جنوبی) با 14 هزار هکتار، منطقه پارس دو (پارس کنگان) با 16 هزار هکتار و منطقه پارس سه (پارس شمالی) با 16 هزار هکتار و در مجموع با 46 هزار هکتار است که فازهای 29 گانه پارس‏جنوبی، طرح‏ها و مجتمع‏های پتروشیمی و مهمترین طرح‏های صنعت نفت کشور در حوزه‏های بالادستی و میان‏دستی و پایین‏دستی را شامل می‏شود.

سازمان منطقه ویژه پارس با هدف پشتیبانی از طرح توسعه بزرگترین میدان گازی جهان (میدان گازی مشترک پارس‏جنوبی) درسال 1377 تاسیس شده است و ماموریت‏ها و وظایف مهمی نیز برای توسعه زیرساخت‏های صنعت نفت در سه منطقه تحت پوشش آن تعریف شده است.

تهیه طرح جامع توسعه پایدار منطقه و ساماندهی فعالیت‏های پشتیبانی و زیربنایی آن با مشارکت و همکاری شرکت‏های تابعه وزارت نفت مستر در منطقه و ذی‏نفعان کلیدی و همچنین هماهنگی، برنامه‏ریزی، اجرا و نظارت بر برنامه‏ها در حوزه‏های پشتیبانی، رفاهی، آموزشی، بهداشت و محیط زیست، پدافند غیرعامل و مدیریت بحران به صورت یکپارچه از جمله این اهداف است.

با احتساب درآمدزايي سالانه هر فاز پارس‏جنوبي به ميزان دو ميليارد و 500 ميليون دلار، هم اکنون از محل 10 فاز بهره‏برداري شده سالانه 25 ميليارد دلار درآمد نصيب کشور مي‏شود؛ طبق برآوردهاي انجام شده ارزش خام فروشي مخزن گازي پارس‏جنوبي بين چهار هزار و 500 ميليارد دلار تا 12 هزار ميليارد دلار اعلام شده است و درآمدزايي 28 فاز پارس‏جنوبي نيز بين 96 تا 130 ميليارد دلار در هر سال خواهد بود. این اهمیت بسیار چشمگیر موجب شده تا اصل مهم پدافند غایرعامل در راس فعالیت مدیران منطقه ویژه قرار گیرد.

این اهمیت موجب شده تا امور HSE در این منطقه به «مدیریت ارشد سلامت، ایمنی، محیط زیست و پدافند غیرعامل و مدیریت بحران» ارتقا یابد. صنعت نفت هم‏اکنون با اعمال مدیریت امنیت توسعه در این منطقه تلاش می‏کند از این منلع عظیم درآمدی کشور صیانت کند. ضرورت رعايت چارچوب‏هاي پدافند غيرعامل برای اين محافظت از این حجم سرمايه عظيم موجب شده تا امکان استقرار يک پايگاه مشترک بين سازمان منطقه ويژه اقتصادي انرژي پارس و سازمان پدافند غيرعامل کشور به منظور تعامل بيشتر صنعت نفت در زمينه تامين امنيت پارس‏جنوبي، مورد بررسی قرار گیرد. این پایگاه مشترک می تواند اصول مهم پدافند غیرعامل (استتار، اختفاء، پوشش، فريب، تفرقه و پراكندگي، مقاوم‌سازي و استحكامات و اعلام خبر) را به طر موثر و مثبت در این منطقه اجرایی نماید. این پایگاه مشترک در قالب یک کمیته می‏تواند در راستای تبيين وضعيت جغرافياي منطقه جنوب از نقطه نظراقتصاد ملي، منطقه‏اي و سياسي، بررسي مخاطرات و تهديدهاي امنيتي در حوزه ابنيه و سياست، بررسي و تحليل امنيت تجهيزات سخت افزار و مخاطرات موجود، بررسي امنيت در حوزه نرم افزار و مرکز داده و بررسي الزامات امنيتي حوزه سرور و امنيت در حوزه دولت الکترونيک، مطالعه و تصمیم‏گیری کند.

ضرورت آموزش مباحث و اصول پدافند غیرعامل به کارکنان صنعت نفت

تغيير رويكرد HSE از مباحث ايمني و آتش نشاني به سمت ايمني، بهداشت و محيط‏زيست؛ همچنين اضافه شدن مديريت بحران و پدافند غيرعامل به گستره فعاليت‏هاي اين سيستم، نشان دهنده بهبود جايگاه سيستم HSE در صنعت نفت كشور است. آمادگي کامل براي مقابله با حوادث (اعم از بحران‏ها، جنگ و بالاياي طبيعي) در چارچوب پدافند غيرعامل يکي از مهم‏ترين دغدغه‏هاي مديران ارشد صنعت نفت و خصوصا حوزه گاز است. در زمينه مديريت بحران فعالیت‏های زیادی درصنعت نفت انجام شده است اما براي كسب تجربه و رسيدن به عملكردي موفق در پدافند غير عامل، نياز به بسترسازي و آموزش‏هاي لازم است. اخیرا ضرورت تدریس رشته نفت و گاز با محوریت پدافند غیرعامل مورد تاکید قرار گرفته است به همین دلیل کارشناسان سازمان پدافند غیرعامل در حال تدوین دروس رشته تحصیلی در حوزه نفت و گاز با محوریت پدافند غیرعامل هستند. مجموعه تلاش‏های در حال انجام، برای نهادینه کردن رفتار مدیریتی مطابق با اصول پدافند غیرعامل، آینده روشنی را برای پایداری و حفاظت از تاسیسات عظیم صنعت نفت، گاز و پتروشیمی در پایتخت انرژی کشور نوید می‏دهد.

*رییس اطلاع رسانی روابط عمومی منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس


303