در بخش نخست این گزارش به معرفی هر چند کوتاه تعدادی از این جزایر پرداخته شد و بخش دوم نیز به معرفی بقیه جزایر اختصاص دارد.
***
جزیره ابوموسی
جنوبی‌ترین جزیره ایرانی آبهای خلیج ‌فارس، جزیره ابوموسی است. این جزیره در 222 کیلومتری بندرعباس و 75 کیلومتری بندر لنگه واقع است. جزیره ابوموسی یکی از چهارده جزیره استان هرمزگان است و طول و عرض آن حدود 5/4 کیلومتر است. شهر ابوموسی مرکز جزیره ابوموسی است.
تنها مسیر قابل کشتیرانی برای نفتکش‌های حامل نفت فاصله میان جزیره ابوموسی و تنب است. زیرا این مسیر ژرف‌ترین مسیر برای نفتکش‌ها شناخته می‌شود.

جزیره تنب بزرگ
نام‌های دیگر آن در قدیم تنب گَپ، تنب مار و تل مار بوده است. این جزیره تقریباً گرد است و خاک شنی و خشک دارد.
در قسمت‌های جنوب غرب این جزیره و در نزدیکی سواحل آن، خانه‌های مسکونی از راه چندین خیابان و جاده به هم پیوسته‌اند.
این جزیره واقع در شمال شرق ابوموسی،دارای موج ‌شکن و لنگرگاه است.
مردم بومی این جزیره از طریق صید ماهی و مروارید امرار معاش می‌کنند. مارهای سمی و کوچک در این جزیره به وفور وجود دارد.

جزیره تنب کوچک
جزیره مثلثی شکل تنب کوچک به فاصله 12 کیلومتری از غرب جزیره تنب بزرگ قرار دارد. این جزیره غیرمسکونی است و مرتفع‌ترین نقطه آن از سطح دریا، 21متر ارتفاع دارد.

جزیره قشم
این جزیره بزرگترین جزیره ایران و بزرگترین جزیره غیر مستقل دنیا است (بزرگتر از 22 کشور جهان) این جزیره واقع در نزدیکی تنگه هرمز، بزرگترین و پرجمعیت‌ترین جزیره خلیج فارس است.‏
جزیره قشم دومین بندر آزاد تجاری ایران است که سواحل آن برای ایجاد لنگرگاه مناسب است. این جزیره 15 بندر صیادی و تجاری دارد.
علاوه بر جمعیت بومی و ساکن، جزیره قشم دارای جمعیت غیربومی و مهاجر بسیاری است که به‌طور عمده در بخش‌های تجارت، بازرگانی، صنایع و معادن، ادارات و دوایر دولتی و ارگان‌ها، بانک‌ها، تشکیلات سازمان منطقه آزاد قشم و دیگر بخش‌های خدماتی به فعالیت اشتغال دارند.
زبان اصلی مردم قشم، مانند تمام مردم ساکن بنادر و سواحل جنوب کشور و دیگر جزایر، فارسی است.
لهجه محلی و متداول مردم قشم در شهرها و روستاهای آن تقریباً یکسان است، با این تفاوت که اهالی شهر قشم و درگهان به سبب رفت و آمد و داد و ستد با مردم میناب، بندرعباس، پل، خمیر، کنگ، لنگه و دیگر بنادر مجاور، با لهجه‌ای نزدیک به لهجه بندرعباسی، مینابی (بندری)، پلی (بندر پل خمیر) صحبت می‌کنند و ساکنان روستای اعماق جزیره به سبب مسافرت به شیخ‌نشین‌ها و هندوستان به زبان عربی هندی نیز آشنایی دارند که با توجه به آن واژه‌هایی از این زبان‌ها وارد زبان آنها شده است.
به‌طور کلی باید گفت زبان محلی قشمی، آمیخته‌ای از زبان‌های فارسی، بندری، هندی و انگلیسی است.
کوه نمکی ـ کوه نمکدان ـ در قسمت جنوب غرب جزیره، ویژگی عمده مجموعه کوهستانی غربی را تشکیل می‌دهد. این کوه که به شکل مخروط است تا ارتفاع 397 متر (قله کوه نمکدان) می‌رسد. ساختار نمکی این کوه از انباشته شدن صخره‌های آذرین با رسوبات تشکیل شده است. کوه گنبد نمکی، با بقایای معادن نمک باستانی و چشمه‌های آب شور، به خودی خود یک «اثر تاریخی طبیعی دیدنی» با امکانات آموزشی و تفریحی را به وجود آورده است.
ساحل صخره‌ای ریگو معروف به ساحل لاک‌پشت‌ها از سواحل زیبای جزیره قشم است که لاک‌پشت‌ها در آنجا برای نفس‌گیری و تغذیه به روی آب می‌آیند.
چشمه‌های جزیره قشم، که به‌طور پراکنده در جای جای جزیره وجود دارند، عمدتاً شور است.
نخستین و مهم‌ترین جامعه گیاهی جزیره در جنگل‌های حرا مشاهده می‌شود که گونه‌ای از مانگروها به نام ‏Avicennia marina‏ (به نام ابوعلی سینا، دانشمند پرآوازه ایران) است.
این جزیره بزرگ پوشش جانوری متنوعی نیز دارد. جانوران قشم شامل چهار گونه خفاش که یک نوع آن خفاش میوه‌خوار است، چهار گونه جونده، یک نوع خارپشت، یک گونه خرگوش، یک گونه روباه و یک گونه جبیر می‌شود.
خزندگان شناسایی شده قشم نیز بسیار متنوع هستند. سه نوع مار و 17 گونه مارمولک و یک نوع دوزیست در قشم شناخته شده‌اند.
بارزترین پدیده طبیعی قشم گوناگونی پرندگان آن است. از میلیون‌ها سال پیش به این سو حدود 4میلیون پرنده مهاجر به‌طور منظم در فصل‌های مختلف سال، به خلیج فارس پناه می‌آورند.
به‌طور کلی، در گشت و گذاری چند روزه در جزیره قشم به آسانی می‌توان تا 100 گونه از پرندگان آن را مشاهده کرد.‏
جزیره قشم تا حدودی توان بالقوه برای دامپروری را دارد و هم اکنون دامپروری به روش سنتی در جزیره انجام می‌گیرد. به دلیل کمی بارندگی و نبود آب شیرین کافی، کشاورزی در این جزیره بسیار محدود است و بیشتر به صورت دیم انجام می‌گیرد.

جزیره ناز
جزیره‌ ناز در نزدیکی سواحل شرقی قشم‌ قرار دارد و فاصله آن از ساحل یک کیلومتر است. جزیره ناز تقریباً 3‌ هکتار وسعت دارد. این جزیره بدون ساحل شنی است و دیواره‌های صخره‌ای به ارتفاع 5 تا 10 متر اطراف آن را فراگرفته است. سطح جزیره کاملاً مسطح است. هنگام جزر با پسروی کامل آب دریا، برای مدت کوتاهی، باریکه‌ای از خشکی جزیره ناز را به ساحل قشم وصل می‌کند. در این جزیره کسی سکونت ندارد. روبروی جزیره ناز در قشم ساحل شنی قرار دارد که مکان مناسبی برای تغذیه پرندگان دریایی و ماهیگیران بومی است. در سراسر فصول سال گردشگران بسیاری به‌ویژه هنگام غروب از این محل دیدن می‌کنند.

جزیره هرمز
جزیره بیضی شکل هرمز که طول محیط آن 6000 متر است در مدخل خلیج فارس و در فاصله 8 کیلومتری بندرعباس قرار دارد.
این جزیره را به علت موقعیت جغرافیایی آن و مجاورت با تنگه هرمز، کلید خلیج فارس می‌دانند. همین موقعیت است که آن را در طول تاریخ، از نظر سوق الجیشی و بازرگانی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار ساخته‌است.
جزیره هرمز دارای تپه و کوه‌های آتشفشانی و نمکی است وبلندترین نقطه آن 210 متر ارتفاع دارد، اطراف آن را جلگه‌های پست و همواری پوشانده‌است، معادن خاک سرخ و نمک سفید آن شهرت فراوانی دارد.
‏جزیره هنگام- جزیره هنگام یکی از نقاط دیدنی استان هرمزگان است. این جزیره با آبادی‌های کوچک با وسعت 50 کیلومتر مربع در جنوب جزیره قشم واقع شده و دارای معادن نمک ،خاک و سرب است.
این جزیره به شکل مخروط ناقصی است که در کرانه‌های جنوبی جزیره قشم واقع ‌است.
فاصله آن تا بندرعباس 43 مایل دریایی و تا شهر قشم 29 مایل دریایی است. این جزیره ارتفاعات پست آهکی دارد و ارتفاع بلندترین نقطه آن کوه«ناکس» 106 متر است. بزرگترین قطر آن از «روستای هنگام کهنه» تا «روستای هنگام جدید» 9 کیلومتر است. تنها فعالیت اقتصادی در جزیره هنگام که بیشتر اهالی به آن مشغولند، ماهیگیری و صیادی است.

‏جزیره لارک
جزیره لارک با 48/7 کیلو متر مربع مساحت یکی از نقاط دیدنی استان هرمزگان است که در فاصله 18 مایل دریایی از بندرعباس و 6 مایل دریایی از شهر قشم و در جنوب شرق این شهر، در تنگه هرمز قراردارد. این جزیره از کوه‌های آتشفشانی مخروطی شکل تشکیل شده‌است. بلندترین نقطه آن 138 متر از سطح دریا ارتفاع دارد و بزرگترین قطر آن 10/6 کیلومتر است. در این جزیره فعالیت کشاورزی وجود ندارد و فعالیت اقتصادی بیشتراهالی صید و غواصی است.
آب آشامیدنی مردم جزیره بیشتر از طریق بندرعباس تامین می‌شود .آب برکه‌‌ها و چاه‌های آن نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.
از دیگر جزایر غیرمسکونی خلیج فارس می‌توان به شیف، ام‌الکرم، ام سیله (خان)، خرو، مولیات، سه‌دندون، مُطاف، مُرغی، چراغی اشاره کرد.
جزیره‌های غیر مسکونی خلیج فارس از اهمیت ویژه جهانی به عنوان زیستگاه مرجان‌های دریایی (خوراک غواص‌ها)، محل تخمگذاری پرستوهای دریایی و لاک پشت‌ها و زیستگاه انواع پرندگان مهاجر برخوردار است. بی‌گمان جزایر ایرانی خلیج فارس بیش از این تعداد است که تعدادی از آنها هنگام جزر و مد نام جزیره به خود می‌گیرند.

(ادامه دارد...)

منبع: روزنامه اطلاعات ـ یکشنبه 24 دی ماه 91