كشور ما به دليل داشتن پنج هزار و 800 كيلومتر مرز دريايي و همچنين وجود سه درياي خزر، عمان و خليج فارس در شمال و جنوب؛ يك كشور دريايي است اما به رغم اين ظرفيت، سياست هاي ما درگذشته نه تنها دريا محور نبوده بلكه در جهت استفاده بهينه از ظرفيت<زهاي اين بخش نيز آن گونه كه بايد قرار نداشته است؛ اين در حالي است كه توسعه دريامحور با توجه به موقعيت ممتاز دريايي ايران، نقش مهمي در رشد و توسعه اقتصاد كشور دارد. از اين رو در سالزززهاي اخير تلاش كرديم تا توسعه دريامحور را به عنوان يك راهبرد اساسي و يك نگاه جديد در كشور مطرح و به اين ترتيب برنامه ريزي ها و سياستگذاري هاي كلان كشور را به دريا و ظرفيت هاي اين بخش جلب و هدايت كنيم.
متأسفانه به علت سياست هاي خشكي محوري كه در طول سال هاي گذشته اعمال شده و بي توجهي هايي كه در راستاي توسعه نوار ساحلي كشور صورت گرفته است ما شاهد شكل گيري مناطق توسعه نيافته در طول سواحل كشور هستيم كه كم ترين تبعات آن مهاجرت و كوچ جمعيت ساكن اين مناطق به داخل به دليل كمبود امكانات و مشكلات اقتصادي بوده است.
اين درشرايطي است كه در تمام كشورهاي دنيا شهرهاي پيشرفته در كنار دريا واقع شده و بنادر توسعه يافته اي دارد كه در اقتصاد اين كشورها نقش تعيين كننده اي دارند.
از اين رو، بايد جهت اين مهاجرت ها را معكوس كنيم كه به نظر نگارنده، پيش شرط اين اقدام، نگاه جديد به دريا و توسعه نوارساحلي كشور است.
در سال هاي گذشته سازمان بنادر و دريانوردي، اقدامات مؤثر زيادي در جهت توسعه زيرساخت هاي بندري و توسعه نوار ساحلي كشور انجام داده است. به عنوان مثال فقط در سال گذشته 104 پروژه زيربنايي به ارزش يك ميليارد دلار در بنادر كشور از محل منابع داخلي سازمان بنادر و دريانوردي به بهره برداري رسيد. علاوه بر اين، جهت توسعه مناطق ساحلي جنوب كشور نيز 40 موج شكن نيز تكميل و افتتاح شد. اين موج شكن ها در شهرها و روستاهاي ساحلي ما ساخته شده است كه از امكانات مناسبي جهت استفاده از دريا و پهلوگيري شناورها برخوردار نبودند و ما با ساخت اين موج شكن ها اين امكان را فراهم و زمينه توسعه بنادر چند منظوره را فراهم كرديم.
علاوه بر اين به منظور جذب سرمايه و توسعه اشتغال در نوار ساحلي كشور سعي كرديم تا استان هاي همجوار با بنادر كشور را كه ساحلي نيستند به عنوان پس كرانه اين بنادر و استان هاي معين فعال كنيم. در واقع هر چند اين استان ها به لحاظ تقسيمات كشوري دسترسي مستقيم به بنادر و دريا ندارند اما اگر پل ارتباطي با اين استان ها و بنادر ايجاد كنيم امكان استفاده از ظرفيت هاي بندري را براي استان ها با استفاده از زنجيره تامين و لجستيك فراهم مي كند.
به عنوان مثال در مورد بندر چابهار كه در استان سيستان و بلوچستان واقع است استان هاي كرمان و خراسان جنوبي و يا در مورد بندر بوشهر استان هاي فارس و كهگيلويه و بوير احمدكه ارتباط مستقيمي با دريا ندارند استان هاي معين محسوب مي شوند. مشابه اقدامي كه هم اكنون در بندرامير آباد در حال انجام است؛ به اين شكل كه استان هاي سمنان و خراسان شمالي كه ارتباط مستقيم با اين بندر ندارند به عنوان استان معين و پس كرانه بندر اميرآباد مشخص شده اند و در تلاش هستيم تا نيازهاي اين دو استان را از طريق بندر اميرآباد به عنوان بخشي از زنجيره تأمين كالاي آن ها فراهم كنيم كه البته بندر اميرآباد در اين زمينه عملكرد موفقي داشته است و اميدواريم ديگر بنادر نيز كار خود را توسعه دهند.
البته اين نكته را اضافه كنم:
فعاليت بنادر براي همه كشور است و نقش ملي دارند اما براي هر بندري با توجه به مقصد كالاها، اهدافي که براي آن ها بر مبناني استان هاي همجوار تعريف شده است، مديران بنادر بايد با صاحبان كالا و تجار استان هاي همجوار ارتباط داشته باشد و قابليت ها و ظرفيت هاي بنادر خود را به آن ها معرفي كنند تا نيازهاي اين استان ها از طريق اين بنادر تأمين شود.
به عنوان نمونه، در حال حاضر صادرات شيشه از بندراميرآباد در حال انجام است كه كارخانه آن در استان همجوار اين بندر واقع است؛ يا در مورد بندر نوشهر كه در مازندران واقع است اگر آزادراه تهران- شمال به بهره برداري برسد اين بندر به بندرلجستيكي استان هاي تهران، البرز، مركزي و قم تبديل خواهد شد و نيازهاي صادراتي و وارداتي اين استان ها نيز از طريق اين بندر و آزادراه تهران- شمال تأمين مي شود.
در واقع، بايد براي تحقق توسعه دريامحور ايجاد ارتباط مناسب با استان هاي غيرساحلي كشور در دستور كار قرار گيرد تا اين استان ها نيز به دريا و ظرفيت هاي آن كه مي تواند مورد استفاده آن ها قرار گيرد توجه كنند و وابستگي آن ها به دريا افزايش پيداكند.
انتظار ما اين است كه با اين اقدام استان هاي غير ساحلي كشور نيز بيش تر متوجه دريا شوند؛ چرا كه اين زمين گير شدن باعث شده تا توسعه ساحلي و دريايي آن گونه كه بايد محقق نشود.متأسفانه افرادي كه در داخل كشور و در منطقه خشكي زندگي مي كنند به خاطر اين كه ارتباطي به دريا ندارند اصلاً به دريا هم فكر نمي كنند و تصورمي كنند از دريا فقط براي تفريح و گذران ايام فراغت بايد استفاده كنند؛ در حالي كه صاحبان كالا مي توانند نيازهاي وارداتي و صادراتي خود را با استفاده از حمل تركيبي از طريق بنادر كشور تأمين كنند.
البته تعاريفي كه هم اكنون از پس كرانه انجام مي شود ديگر محدود به خود بندر نيست تا مقصد نهايي كه كالا از يك بندر حمل مي شود جز پس كرانه بنادر محسوب مي شود. وقتي كالاي تركمنستان و افغانستان مي تواند از بندر چابهار تأمين شود پس كرانه اين بندر اين دو كشور خواهد بود و فقط محدود به استان سيستان و بلوچستان نخواهد بود.
زماني كه كار توسعه بندر چابهار را شروع كرديم بسياري معتقد بودند كه نيازي به توسعه اين بندر نيست، چرا كه چابهار جمعيت چنداني ندارد. آن ها فقط به جمعيت چابهار فكر مي كردند درحالي كه آناني که بايد از اين بندر استفاده كنند صرفاً ساكنان اين بندر نيستند؛ بلکه نه تنها استان هاي همجوار سيستان و بلوچستان بلكه كشورهاي همسايه هم مي توانند از ظرفيت هاي اين بندر استفاده كنند.
دراين ارتباط ما فضا ايجاد كرده و در حال توسعه آن هستيم و حتي اين امكان را براي تجار كشورهاي مختلف براي بازديد از بنادر كشور و اطلاع از ظرفيت هاي بندري كشور فراهم كرده ايم. اميدواريم با اين اقدام از ظرفيت هاي ترانريتي بنادر كشوركه در حال حاضر 20 ميليون تن است حداكثر استفاده شود. در سند چشم انداز 1404 كشور، دستيابي ايران به جايگاه اول منطقه پيش بيني شده که يكي از راهكارهاي دستيابي به اين هدف توسعه دريايي كشور است.
سید عطاءاله صدر
* معاون وزير راه و شهرسازي و مديرعامل سازمان بنادر و دريانوردي