گزارش/کلید دیپلماسی انرژی قفل سرمایه گذاری در صنعت نفت را باز می کند

مصرف روزانه ٩٦ میلیون بشکه نفت خام تا سال ٢٠٢٠ و نیاز سالانه ١٢٠٠ میلیارد مترمکعبی مصرف گاز اعضاء اتحادیه اروپا و کشورهای شرق و جنوب آسیا مساله ای نیست که کشورهای درحال توسعه و توسعه یافته برای رشد اقتصادی خود آن را نادیده بگیرند. تیم اقتصادی دولت یازدهم با علم به این موضوع و با توجه به جایگاه ایران به عنوان یکی از کشورهای دارنده منابع غنی نفت وگاز، گام دوم دیپلماسی را بعد از موفقیت ابتدایی در دیپلماسی سیاسی در اجلاس داووس برداشت. همراهی بیژن زنگنه با دکتر حسن روحانی پیام مهمی به مدیران شرکت های بزرگ نفتی و صاحبان صنایع بزرگ داشت:"حال که سازمان تحریم ها ترک برداشته، نوبت یخ های سرمایه گذاری در صنعت نفت است که آب شود." همان طور که تیم دکتر ظریف توانست در عرصه دیپلماسی خارجی موفق عمل کند، این بار نوبت زنگنه و تیم اوست که طعم رونق اقتصادی را با حضور سرمایه گذاران در صنعت نفت به مردم بچشنانند.

** دو بال قدرتمند دولت یازدهم
هنوز دوران رونق عسلویه با حضور شرکت های بزرگ نفتی که با وجود تحریم ها ایران را مکان مناسبی برای سرمایه گذاری تشخیص دادند، در یاد مردم مانده است. زمانی که به واسطه ورود فناوری، هم شرکت های داخلی توانمند رشد کردند، هم اشتغال فراوانی در صنایع مرتبط با صنعت نفت ایجاد شد. اما بعد از مدتی به دلیل نادیده گرفتن دیپلماسی در بخش انرژی، فرصت هایی که در صنعت نفت طی یک دهه ایجاد شده بود به حداقل میزان خود رسید و شرکت های غربی به دلایل سیاسی و تحریم های همه جانبه ایران را ترک کردند. همان زمان کارشناسان انرژی از اهمیت دیپلماسی انرژی و به کار بردن آن برای بازگرداندن شرکت های غربی به ایران و استفاده از این اهرم برای فشار به دولت های متبوع خود به جهت تن ندادن به تحریم ها سخن گفتند.
هادی حق شناس، کارشناس اقتصادی به خبرنگار شانا می گوید:"به طور قطع بعد از دیپلماسی سیاسی، دیپلماسی انرژی دومین گام دولت در جهت تحقق اهداف خود است که دکتر روحانی از دو بال قدرتمند ظریف و زنگنه در این زمینه بهره برده است."
دکتر محمد مزرعتی، رئیس انجمن اقتصاد انرژی ایران، هم معتقد است: "همراهی وزیر نفت با وزیر امورخارجه در اجلاس جهانی اقتصاد معنای زیادی در مباحث دیپلماتیک دارد، حضور زنگنه حاوی این پیام بود که او به دنبال حل شدن مسائل پیش روی بانکی و نفتی است و این که اولویت اول دولت در بخش اقتصادی بخش انرژی است."
رئیس انجمن اقتصاد انرژی ایران می گوید:"حضور زنگنه این پیام را در پی داشت که ایران به دنبال جذب سرمایه و تکنولوژی به صنعت نفت است."

 ** معاملات نفتی، تجارت پرسود
بعد از تجارت اسلحه و مهمات، معاملات نفتی یکی از تجارت های پرسود دنیاست،چراکه تقاضا همیشه در این معاملات وجود دارد. این تقاضا رو به افزایش بوده و منابع کشورهایی که دارای ذخایر نفت وگاز هستند هم رو به کاهش هستند. اینجاست که شرکت هایی که به سرمایه گذاری در صنعت نفت وگاز می پردازند می توانند در بلندمدت عرضه این منابع را در اختیار بگیرند. برای ماندن در این تجارت پرسود راهی جز ورود به دنیای سرمایه گذاران و بهره بردن از فناوری آن ها نیست.
حق شناس می گوید:" طی١٠ سال گذشته به دلایل مختلف سقف تولید نفت ایران افزایش نیافته و حتی کم شده است،از سویی تعداد کشورها و شرکت های دارنده فناوری اکتشاف و استخراج نفت هم به تعداد انگشتان دست نیست، طبیعی است که این شرکت ها برای تصاحب مخازن نفت وگاز به رقابت باهم می پردازند."
شرکت های مطرح نفتی که در دولت هشتم و زمان تصدی زنگنه به توسعه میادین نفتی وگازی پرداخته بودند، طی ١٠سال اخیر نه به دلایل فنی و اقتصادی بلکه به دلایل سیاسی و ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت و اعمال تحریم های همه جانبه، قید توسعه میادین نفتی وگازی را زدند.
این کارشناس اقتصادی می گوید:"بعد از تواقفنامه هسته ای وکاهش موانع سیاسی، شرکت های بزرگ نفتی دنیا مشکل فنی و اقتصادی برای ورود به ایران ندارند، ضمن این که هرگونه سرمایه گذاری در ایران دارای سود دوجانبه هم برای ایران و هم برای شرکت های نفتی است."

 ** تسلط زنگنه بر دیپلماسی انرژی
برنامه کوتاه مدت ایران در صنعت نفت وگاز رسیدن به ظرفیت تولید٥/٨ میلیون بشکه نفت و میعانات و تولید ١٠٢٠ میلیون مترمکعب گاز در روز تا سال ٢٠١٧ است. دکتر حسن روحانی در جلسه ای که با حضور صاحبان صنایع و سرمایه گذاران داووس داشت، رسیدن به این هدف را مستلزم سرمایه گذاری ١١٠ میلیارد دلاری تا چهارسال آینده در صنعت نفت وگاز اعلام کرده و گفته است: "این یک فرصت بسیار خوب برای شرکت‌های نفت و گاز دنیاست. از نگاه ما، درها برای ورود سرمایه‌گذاران خارجی به حوزه انرژی کاملا باز است."
حق شناس عملکرد دولت در دو بخش سیاسی و انرژی را طی چند ماه اخیر خوب توصیف کرده و معتقد است: " تیم سیاست خارجی دولت با سرپرستی دکتر ظریف توانست به خوبی سیاست ایران را پیش ببرد. به نظر می رسد مهندس زنگنه نیز همانند ظریف به دلیل تسلط بر صنعت نفت و ارتباطاتی که با شرکت های خارجی دارد دقیقا در راستای اهداف دولت تدبیر وامید گام برداشته و رو به جلو حرکت کند."
او با بیان این که نتایج اقدامات دولت در بخش سیاست خارجی سریع آشکار می شود، می گوید:"این در حالی است که در بخش انرژی رسیدن به سقف تولید ٤/٢ میلیون بشکه نفت در سال ٨٤ ، کمی زمان می برد، اما طی همین مدت کوتاه وزارت نفت توانست موانع زیادی را بردارد."
به گفته او، "خوشبختانه به دلیل تسلط زنگنه بر صنعت نفت و ارتباطات خوبی که او توانسته با سرمایه گذاران خارجی برقرار کند، طبیعی است که می توانیم بر موفقیت دیپلماسی انرژی همچون دیپلماسی سیاسی امیدوار باشیم."
حق شناس، اقدامات انجام شده در پارس جنوبی و مدیریت فازهای ١٠ تا ٢٨ پارس جنوبی در همین دوره کوتاه از عمر دولت یازدهم را نشانه خوبی از برداشتن بخش عمده ای از مشکلات صنعت نفت در دوران تصدی زنگنه ذکر می کند.

 ** بازی برد-برد
در اجلاس جهانی اقتصاد در داووس، وزیر نفت با مدیران شرکت های بزرگ نفتی به گفت وگو در زمینه صنعت نفت و جذابیت سرمایه گذاری در ایران پرداخت. واکنش ها نسبت به این دیدار از همان دقایق اولیه در صدر اخبار انرژی دنیا حاکی از استقبال این شرکت ها برای کار در ایران بود. بازنگری در قراردادهای نفتی و ارائه مدل جدیدی از این قراردادها از دیگر مواردی بود که زنگنه در این گفت وگو مطرح کرد. در حال حاضر قراردادهای بیع متقابل از جذابیت کافی برای سرمایه گذاران برخوردار نیست به همین دلیل کارشناسان وزارت نفت در حال تدوین قراردادی هستند تا هم برای سرمایه گذاران جذاب باشد و منجر به ورود فناوری و مشارکت شرکت های خصوصی داخلی در صنعت نفت باشد.
قانع کردن شرکت های نفتی برای سرمایه گذاری در صنعت نفت نیاز به تجربه، تسلط کافی بر صنعت نفت و استفاده از سیاست برد-برد از جمله گام های اولیه در دیپلماسی انرژی است که به نظر می رسد وزیر نفت در گام نخست در جلسه ای که با حضور مدیران شرکت های انی، توتال، بریتیش پترولیوم، لوک اویل و گازپروم داشت، توانست نظر موافق آن ها را جلب کند، به نحوی که بیشتر مدیران بعد از اتمام این جلسه آن را مثبت ارزیابی کردند.
مزرعتی مطمئن است،" شرکت هایی که تجربه فعالیت در ایران داشتند زودتر از سایر کشورها برای ورود به ایران پیشگام می شوند.
اما جذب سرمایه ١١٠ میلیارد دلاری تا چهارسال آینده در صنعت نفت تنها هدف زنگنه از ترغیب شرکت های نفتی برای ورود به ایران نیست، بلکه اظهارات وزیر نفت در این میان حاکی از این مساله است که او به دنبال تقویت مشارکت بخش خصوصی در کنار شرکت های چندملیتی به صورت اجرای پروژه به صورت مشترک و انتقال فناوری است. به گفته مزرعتی، "تحقق این سیاست قطعا آینده درخشانی را برای شرکت های داخلی به همراه دارد."
به گفته او "کشوری در صحنه بین المللی موفق است که تمام ساختارهای اقتصادی آن در تمام ابعاد بین المللی به یکدیگر وصل باشند و با کشورها و سازمان های دیگر در هم تنیده باشند تا امنیت آن کشور تامین شود."
رئیس انجمن اقتصاد انرژی ادامه می دهد:" به نظرم حرکت درستی است که دیپلماسی سیاسی با انرژی، صنعت و بانک همراه باشد، این مساله کمک می کند تا ایران جایگاه خود در تجارت جهانی تثبیت کند."

 ** چالش های زنگنه در دیپلماسی انرژی
تمام بخش های اقتصادی برای پویایی کار و تولید باید در راستای هم گام بردارند و بخش انرژی در این میان از اهمیت بالایی برخوردار است، قرار است بین ١٠٠ تا ١٥٠ میلیارد دلار در بخش نفت و گاز جذب کنیم، ضمن این که در این میان تنها جذب سرمایه از اولویت برخوردار نیست بلکه انتقال فناوری هم از اهمیت ویژه ای برخوردار است. با استفاده از تکنولوژی می توانیم ضریب بازیافت از میادین مان که به دلیل عمر بالای میادین رو به کاهش است افزایش دهیم، برای این کار هم نیاز به سرمایه گذاری شرکت های بزرگ نفتی داریم.
به گفته دکتر روحانی، در آینده نزدیک، وزارت نفت در یک کنفرانس بین‌المللی ۴۰ میدان نفتی و گازی جدید را برای سرمایه‌گذاری به دنیا معرفی خواهد کرد. در صنایع پتروشیمی و پالایشگاهی راه برای سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی کاملا باز است. از سوی دیگر مدل های جدید قرارداد نفتی به گفته زنگنه تا یک ماه آینده آماده می شود. بررسی نقاط قوت و ضعف ساختارهای قبلی بیش از چهارماه است که از سوی گروهی از متخصصان این حوزه در حال بررسی است.
به اعتقاد مزرعتی، مهم ترین چالش زنگنه در زمینه قراردادهای نفتی، عرضه مدلی جدید و جذاب برای سرمایه گذاری است.
این کارشناس انرژی ادامه می دهد: "شرکت های غربی تمایل دارند در قراردادهای مشارکت در سود یا مشارکت در تولید حضور داشته باشند، اما در قراردادهای بیع متقابل این امکان وجود ندارد، بنابراین قراردادها باید به نحوی تدوین شود که هم برای شرکت های غربی جذاب باشد و هم این که آن ها برای سرمایه گذاری در ایران باهم رقابت داشته باشند، در صورتی که شرایط رقابت شرکت ها فراهم شود به طور یقین شرکت های بزرگ نفتی هم در این قراردادها شرکت می کنند."
اما نحوه تنظیم قراردادها، ریسک در نظر گرفته در آن، جذابیت مالی برای سرمایه گذاران و قبولاندن این مساله که صنعت نفت ایران همچنان از جذابیت بالایی برای سرمایه گذاری برخوردار است از دیگر مسائلی است که تیم تدوین کننده قراردادهای نفتی باید به آن توجه داشته باشند.
توجه به ساخت داخل و افزایش مشارکت پیمانکاران داخلی در کنار شرکت های بزرگ نفتی از دیگر چالش هایی است که مسوولان باید در نظر داشته باشند.
دیپلماسی انرژی ایران، از همان روزهای بازگشت زنگنه به وزارت نفت آغاز شد، مذاکرات متعدد با شرکت های نفتی، بازنگری در قراردادهای نفتی و تلاش برای جذب ١١٠ میلیارد دلار سرمایه در صنعت نفت اقداماتی است که در همین مدت کوتاه انجام شده است، به اعتقاد کارشناسان، دکتر روحانی با انتخاب ظریف در مسند وزارت امور خارجه و زنگنه در وزارت نفت، هدفی جز جاری کردن دیپلماسی و حضور فعال و اثرگذار ایران در معادلات جهانی ندارد. حال که دیپلماسی سیاسی توانست بخشی از مشکلات تحریم را بردارد، نوبت دیپلماسی انرژی است که رونق اقتصادی را به ایران بازگرداند.

 نگار صادقی
** منبع: شانا