توانمندی ها و ظرفیت های موجود در منطقه آزاد چابهار و رویکرد جدید دولت تدبیر و امید در خصوص همکاری و ایجاد کارآفرینی در تمامی سطوح اقتصادی توسط افراد توانمند بخش خصوصی در کانون توجه فعالیت های اتاق بازرگاني منطقه آزاد چابهار قرار دارد.
استفاده از ظرفیت بالای بازرگانی به لحاظ تامین کالاهای اساسی داخل کشور و استقرار صنایع مادر مثل پتروشیمی، فولاد، پالایشگاه از جمله مواردي است كه در دولت جديد به آن توجه ويژه شده است.
داشتن دیدگاه صرف دولتی و توجه نکردن به ظرفیت و توانمندی های بخش خصوصی و نامحرم تلقی کردن نهادهای صنفی و مردم نهاد در دولت پيشين باعث شده شرایط و بستری در منطقه ايجاد شود که می توان مدعی شد از نظر گردش مالی و فعالیت اقتصادی منطقه آزاد به وضعیت بیش از یک دهه قبل تنزل پیدا کرده است.
گفتگوي محمدصادق مبرهن نياكان، دبير اجرايي و عضو هيات رييسه اتاق بازرگاني چابهار را با خبرنگار آغاز می خوانیم.
در ابتدای گفتگو فعالیت اتاق بازرگانی در چابهار را چطور ارزيابي مي كنيد؟
قبل از اینکه 4 منطقه دیگر به جمع مناطق آزاد كشور بپیوندند، تنها منطقه آزادی که به خشکی ارتباط داشت، منطقه آزاد چابهار بود. چابهار با توجه به موقعیت جغرافیایی و سوق الجیشی که دارد، تنها بندر اقیانوسی ایران محسوب مي شود. بر همين اساس بیشترین بحثی که در برنامه و نقشه راه این منطقه مد نظر است، بحث ترانزیت و توسعه محور شرق است.
با توجه به اتصال به خشکی و بندر و ایجاد خط آهن و اتصال به فرودگاه، این موضوع می تواند بهترین مولفه برای انجام امور بازرگانی و به تبع آن بحث ترانزیت کالا برای 39 کشوری که در شمال و شمال شرقی ایران واقع است باشد. ظرفیت بالای بازرگانی در چابهار به دلیل تامین کالاهای اساسی داخل کشور و استقرار صنایع مادر مثل پتروشیمی، فولاد، پالایشگاه از جمله مواردي است كه در دولت تدبیر و امید به ان توجه ويژه شده است.
از دیرباز چابهار به لحاظ جایگاه بازرگانی به خصوص در بخش تامین مایحتاج ترانزیتی محور شرق در كشور، حرف اول را می زند.
منطقه آزاد چابهار به لحاظ همسایگی با پاکستان و مرز دریایی طولانی که با عمان و کشورهای حاشیه خلیج فارس مثل امارات دارد، نقش مهمي را در تامين ظرفیت اقتصادی در داخل کشور و همسایگان شمالی کشور ایفا می کند. اینها مستلزم تکمیل زیر ساخت های مورد نياز در منطقه است.
خوشبختانه با توجه به تکمیل بندر، تا پايان سال آينده افزايش ظرفیت تخلیه و بارگیری و همچنین پهلوگیری کشتی های بالای 100 هزار تني در منطقه را شاهد خواهیم بود. الحاق خط ریلي راه آهن و فرودگاه به محدوده منطقه آزاد چابهار مي تواند به توسعه سرزمینی و ظرفیت اقتصادی بالای موجود در اين منطقه كمك كند.
جذب سرمایه خارجی که می تواند در توسعه بازرگانی منطقه کمک کند در منطقه آزاد چابهار به صورت جدید پیگیری می شود. متاسفانه فرودگاه در خارج از قلمرو منطقه آزاد قرار دارد و برای صدور روادید و سایر موارد با مشکلاتی رو به رو هستیم.
مباحثی در خصوص الحاق بندر و فرودگاه در مجلس شورای اسلامی و هیات دولت مطرح شده که اگر محقق شود مطمئنا ظرفیت بالایی را در جذب سرمایه گذار خارجی با کاربری های مختلف اعم از بازرگانی، تولیدی و از همه مهمتر بحث ترانزیت خواهيم داشت.
سرمايه گذاران هندي در خصوص تکمیل اسکله شهید بهشتی و حتی بحث احداث ریل از مرز افغانستان تا چابهار پیشنهاد های متعددی ارائه دادند که مذاکرات و طرح مطالعاتی اوليه آن در جریان است. در واقع در منطقه آزاد چابهار با پتانسیل بالایی در بحث ترانزیت روبرو هستيم که بالقوه باقي مانده و بالفعل نشده است.
روابط اتاق بازگانی با منطقه آزاد چابهار چگونه است؟
اتاق بازرگانی چابهار از سال 82 و در دولت اصلاحات که نظر مساعدی در فعالیت تشکل های صنفی بود شروع به كار كرد. ولی با روی کار آمدن دولت نهم و دهم روابط اتاق بازرگاني و منطقه آزاد چابهار كمرنگ شد. با روی کار آمدن دولت یازدهم به تبع شعارهای انتخاباتی ریاست محترم جمهوری در خصوص توسعه مشارکت بخش خصوصی و تشکل های صنفی برای ما هم این انتظار به وجود آمد که نقش بیشتری در مسائل و مشکلات منطقه حداقل به شکل ارائه نظرات مشورتی همانند سرزمين اصلي داشته باشیم.
متاسفانه در این مدت یکساله انتظارات ما از دولت محقق نشد. ارتباط اتاق بازرگانی و مناطق آزاد نسبت به دولت نهم و دهم بهتر شد، ولی آنطور که انتظار می رفت تحقق پیدا نکرد. ارتباطات شخصی بد نیست ولی ارتباط ارگانیکی که یک تشکل صنفی باید نقش داشته باشد در پروسه ارائه نظرات مشورتی، برابر آنچه که در اساس نامه آمده، نبوده است. اتاق های بازرگانی خیلی فعالیت اجرایی ندارد و تنها در بعضی بخش ها مثل صدور کارت بازرگانی، صدور گواهی مبدا و گواهی ثانویه که از اصول اولیه فعالیت اتاق ها است در مناطق آزاد كشور نقش ايفا مي كنند.
درخواستي كه اتاق بازرگانی چابهار از منطقه آزاد دارد اين است كه حداقل در حوزه های تصمیم گیری نظر بخش خصوصی هم لحاظ شود. انتظار می رود در نشست های حوزه سرمایه گذاری نماینده اي هم از بخش خصوصي حضور داشته باشد یا حداقل جای دفاع برای این موضوع داشته باشد. متاسفانه این مسئله تا به امروز محقق نشده، ولی ما هنوز امیدواریم.
مشکلات و چالش های پیش روی فعالان اقتصادی حاضر در منطقه آزاد چابهار را بفرماييد؟
این مشکلات را می توان به دو دسته تقسیم کرد 1- مشکلات عمومی مناطق 2- مشکلات اختصاصی که مربوط به همه مناطق آزاد مي شود.
برای بررسی مشکلات عمومی مناطق آزاد، اتاق بازرگانی چابهار با همكاري نمايندگان بخش خصوصي 4 منطقه آزاد کیش، قشم، چابهار و انزلی، شورایی تحت عنوان "شورای هماهنگی و همکاری فعالین اقتصادی مناطق آزاد" را تشکیل داده است.
اين شورا در نظر دارد مسائل و مشکلات عمومی مناطق را مطرح کند و پل ارتباطی باشد میان فعالان اقتصادی و این شورا. بیش از یکسال از تاسیس این شورا می گذرد؛ مشکل فعالان اقتصادی مناطق آزاد در ارگان ها و نهادهای سرزمین اصلي، عدم آگاهي به قوانين و مقررات موجود در مناطق آزاد است كه بعضي علم به این قانون دارند ولی عمدا خودشان را به عدم آگاهی می زنند و عده ای هم كاملا بي اطلاع هستند.
در طول 20 سال انتصاباتي در منطقه آزاد چابهار انجام شد که بعضا با ربط و بی ربط بود. خیلی از دوستانی که در این مناطق مشغول به کار می شوند با توجه به اینکه پست های مدیریتی دولتی داشتند خیلی آشنا به قوانین و مقررات مناطق آزاد نبودند. عمده مسئله امروز ما بحث نادیده گرفتن قوانین و مقررات در مناطق است که ما ملزم هستیم طبق آن قوانین عمل کنیم.
چه میزان صادرات در منطقه دارید؟حجم ارزآوری این صادرات در مناطق چقدر است؟
واحدهای تولیدی که در منطقه آزاد چابهار هستند بیشتر در زمینه بسته بندی فعال هستند. مثل بسته بندی چای، برنج، کارخانه آرد، کارخانه های تولید دانه های روغنی. اما متاسفاته به لحاظ تحریم هایی که در کشور وجود دارد تولید دانه های روغنی تعطیل است و نتوانستند مواد اولیه مورد نیازشان را تامین کنند.
میزان صادرات کالا بیش از 30 تا 35 میلیون دلار است.
مشکلات ما در مباحث تولید در اجرایی نشدن قوانین و مقررات است. در بحث ارزش افزوده با مشکل مواجه هستیم. همه جای دنیا صادرات و تولید را از پردازش شروع می کنند، مناطق آزاد می توانست در بحث تولید جایگاه خوبی را در افزایش توسعه اقتصادی کشور داشته باشد ولی متاسفانه تا الان از این ظرفیت استفاده بهینه نشده است.
ما می توانیم در بحث واردات مدیریت کنترل شده ای داشته باشیم و حداقل در بحث کالاهای مصرفی داخل کشور، مناطق آزاد را به عنوان یک دروازه كنترل واردات قرار دهیم.
در مناطق آزاد در بحث معافیت مالیاتی هم با مشکل مواجه هستیم. اما در مناطق آزادی مثل جبل علی، یکبار برای همیشه این مشکل را برطرف کردند و50 سال معافيت مالياتي در نظر گرفتند یا در راس الخیمه كه اصلا مدتی برای آن تعیين نكردند.
البته امروز نمی توان در خصوص 20 سال پیش و تاسیس مناطق آزاد صحبتی کرد، چرا که در زمانی منطقه آزاد تاسیس شد که کشور درگیر جنگ بود و در بدترین شرایط اقتصادی به سر مي برد.
به نظر من اگر متن قوانين و مقررات مناطق آزاد ايران را با اطلاعات و الگوهاي گرفته شده از مناطق آزاد حاشیه خلیج فارس مورد بررسي قرار دهيم این مشکل را برای همیشه حل خواهيم كرد.
منطقه آزاد چابهار به لحاظ سرمایه ای در خصوص جذب سرمایه از خارج از کشور و داخل کشور با مشکل مواجه نيست، فقط ثبات و اطمینان لازم را نمی تواند برای سرمایه گذاران فراهم کند. مدیران و مسئولان مناطق آزاد می بایست با اطمینان کامل به نیازهای سرمایه گذاران پاسخ دهند تا آنان با اطمینان خاطر در مناطق سرمایه گذاری کنند.
چه کالاهایی از چابهار وارد و چه کالاهایی صادر می شود؟ کشورهای هدف کدام کشورها هستند؟
در گذشته صادرات چای داشتیم كه به افغانستان و ترکمنستان صادر می شد. در حال حاضر کالاهای واحدهای تولیدی که در منطقه مشغول به کار هستند یا وارد سرزمین اصلی می شوند و یا در سطح منطقه به فروش می رسند. به غیر از برخی محصولات دريايي مثل بال کوسه كه به کشور امارات صادر می شوند.
رویکرد منطقه بیشتر واردات بوده نه صادرات. سیاست های غلط در سرزمین اصلی از مناطق آزاد چیزی باقی نگذاشته به غیر از یکسری معافیت های مالیاتی.
اگر بخواهیم مناطق آزاد را تقویت کنیم، باید نگاه ملی به پروژه ها داشته باشیم و مناطق آزاد را به چشم عده ای فعالان اقتصادی فرصت طلب که می خواهند از مالیات فرار کنند و یا مشمول معافیت های گمرکی نشوند، نبینیم.
با توجه به پتانسیل ها و موقعیت های خوبی که در مناطق آزاد کیش، قشم، چابهار، اروند، ارس، انزلی و ماكو وجود دارد، اگر در ساختارهای اداری تحولی صورت گیرد نه تنها باری بر دوش نظام اقتصادی سرزمین اصلی نخواهند بود، بلکه می توانند باعث ارتقاء توسعه اقتصاد ملی كشور باشند.
در عین حال در مناطق آزاد به دلیل حضور سرمایه گذاران و فعالیت اقتصادی آمار جرایم، امنیت و معضلات اجتماعی کمتری نسبت به سرزمین اصلی وجود دارد.
"امنیت اقتصادی" بالاترین و پایدارترین امنیت در دنيا است و حضور فعالان اقتصادي در مناطق آزاد هستند كه به داشتن امنيت در این مناطق کمک می کنند.
در پایان گفتگو اگر ناگفته ای مانده است بفرمایید.
از دبیر شورایعالی مناطق آزاد درخواست داریم آنچه که ریاست محترم جمهوری بر آن تاكيد داشتند و آن توسعه مشارکت و واگذاری امور به بخش خصوصی است را عملي سازند. مي بايست تصدی گری را در دولت به حداقل برسانيم و بخشی از امور را به بخش خصوصی واگذار کنيم.
تقاضا داریم یک نماینده از اتاق بازرگانی و بخش خصوصی در نشست هایی که در حوزه سرمایه گذاری در این مناطق برگزار می شود، حضور داشته باشند. اتاق بازرگاني چابهار هر ماه نشستي با حضور معاون اقتصادی و سرمايه گذاري دبيرخانه شورایعالی مناطق آزاد کشور برگزار مي كند. این اتفاق آرا باید بین همه حوزه ها و اتاق های بازرگانی مناطق آزاد باشد چرا كه مناطق آزاد محلی برای تامین تجارت آزاد است.
گفتگو: آمنه شهیدی
منبع: ماهنامه آغاز