یکی از شاخصه های مهم توسعه اقتصادی در جهان فعلی تاکید بر گسترش تولیدات و کسب درآمد با تکیه بر فناوری است. امروزه اقتصاد دانش بنیان و زنجیره تولید و تامین با استفاده از فناوری در بسیاری از کشور ها موضوعی جا افتاده است.
به بیان ساده تر افزایش راندمان کاری، کاهش انرژی مصرفی، کاهش هزینه های تولید، افزایش سرعت دسترسی مشتریان به خدمات ، بهبود فرآیند های بروکراسی، افزایش کیفیت محصول و.... همه جزو تاثیرات غیر قابل اغماض استفاده از فناوری در زنجیره تولید و تامین به شمار می روند.به بیان ساده تر هرچقدر ماشین اقتصاد یک کشور به سمت نوآوری و استفاده از فناوری حرکت کند این امر هم در کوتاه مدت و هم بلند مدت اثرات اش را نشان خواهد داد. طراحی و پیاده سازی فرآیند های مدرن سازی اقتصاد با ابزار فناوری و دانش با استفاده از تجربیات موفق بین المللی در کنار توجه به توانمندی های داخلی همواره باید مد نظر تصمیم گیران و جزو اصول راهبردی بلند مدت باشد.
بسیاری از کشور های صنعتی و پیشرفته فعلی این امر را سالها قبل متوجه شدند که استفاده از منابع انرژی فسیلی و معدنی جهت تولید ثروت و درآمدزایی از طریق خام فروشی، نه تنها هدردادن منابع است بلکه می توان با استفاده از دانش فنی ارزش افزوده مواد خام را چندین برابر کرد. موضوعی که آن را به عنوان اقتصاد دانش بنیان می شناسیم. اقتصاد دانش بنیان را می توان این گونه هم تعبیر کرد، یعنی ارزش آفرینی از راه تزریق فناوری به فرآیند های تامین و تولید کالا و خدمات. با تاکید بر ارزش تزریق فناوری به چرخه صنعت بود که کشور هایی نظیر سنگاپور در آسیا و آلمان در اروپا برنامه ریزی های مدون و موفقی را جهت ایجاد اقتصاد دانش بنیان انجام دادند.حذف قوانین دست و پاگیر- بسته های تشویقی جهت راه اندازی سریع کسب و کار و حذف یا کاهش مالیات بردرآمد مجموعه های فناوری محور درکنار حمایت از طرح های تحقیق و توسعه صنعتی از جمله راهکار های تشویقی در جهت تشویق به استفاده از فناوری در صنعت محسوب می شوند.
بروکراسی و قوانین دست و پا گیر ایجاد یک کسب و کار در کشور های جهان سومی همواره آفتی جدی بوده است. به همین دلیل است که اهمیت مناطق آزاد تجاری اقتصادی کشورمان را باید بیش از پیش جدی گرفت. این مناطق علاوه بر ایفای نقش سنتی خود در بهبود و تسریع فرآیند های کسب و کار می توانند با برنامه ریزی صحیح به عنوان هاب توسعه بستر های فناوری و تولید کالا و خدمات برمبنای دانش و صادرات دانش فنی و فناوری عمل کنند. ماهیت این مناطق پتانسیل های لازم را جهت پیاده سازی کسب و کار های دانش بنیان فراهم می کند. هرچند باید برنامه ریزی ها به گونه ای باشد که چه در کوتاه مدت چه میان مدت و بلند مدت وجه عملکردی جهت رسیدن به افق های تعریف شده با خلل روبه رو نگردد.
« خود فرآیند ها اهمیت زیادی دارند.اینکه باعث رشد و توسعه یک کسب و کار نوپا ولی دانش بنیان شود و ضمانت کننده حمایت ها تا زمان شکوفایی شوند.»
«معادله ساده ای است.خام فروشی در شرایطی که میتوان با فناوری ارزش افزوده یک محصول را چندین برابر کرد در بلند مدت عایدی جز ضرر نخواهد داشت.در این بین دستیابی به دانش فنی و صادرات آن از طریق مناطق آزاد کشور خود میتواند یک منبع درآمد نوین و مناسب باشد.»
مطالعه روش ها و مدل های موفق بین المللی باعث می شود تا بتوان تجربه های مناسبی را از پیاده سازی فرآیند های اقتصاد دانش بنیان در مناطق آزاد تجاری اقتصادی به دست آورد. در این راستا با مطالعه آن چه در کشور های پیشرو انجام شده و همچنین بررسی پتانسیل های بومی موجود میتوان حداقل در پنج حوزه ورود جدی داشت :
1-حوزه الکترونیک و برق 2- صنایع معدنی 3-صنایع تولیدی 4-حوزه آی تی 5-خدمات مشاوره فنی و صنعتی
قدر مسلم آن است که توجه به برنامه ریزی در هرکدام از بخش های ذکر شده و سرمایه گذاری در طرح هایی که در چارچوب های ذکر شده جای می گیرند می تواند نقشی کلیدی در پیاده سازی یک نظام مدون توسعه اقتصاد دانش بنیان با استفاده از شالوده مناطق آزاد اقتصادی ایفا کنند. این پیاده سازی ها اگر پیوسته انجام گیرند در نهایت منجر به ایجاد یک هاب منطقه ای تجاری-فناوری خواهند شد. موضوعی که در مقیاس خاورمیانه کشور هایی مانند عمان به شدت روی آن تمرکز دارند.
ابعاد یک برنامه مدون باید در ساده ترین حالت موارد زیر را پوشش دهد :
در بعد صنعتی مدرنیزاسیون صنایع واقع در مناطق آزاد، در بعد اقتصادی استفاده از متد های نوین جذب سرمایه و گردش آن، در بعد انسانی استفاده از نیروی کار متخصص و نخبه و در نهایت استفاده از ابزار های فناوری محور جهت کنترل و بهینه سازی فرآیند ها.
با توجه به مطالب ذکر شده پیاده سازی ابزار های فناوری ارتباطی برای ایجاد یک هاب تجاری-فناوری مستلزم ایجاد زیرساخت های نرم افزاری و سخت افزاری است. امروزه فناوری هایی مانند هوش مصنوعی هم می توانند در بحث پردازش های کلان و مدیریت داده ها کمک زیادی به برنامه ریزان داشته باشند. با توجه به توان داخلی کشور می توان برآورد کرد که در صورت برنامه ریزی مناسب میتوان تقریبا تمامی زیرسخت های لازم را با استفاده از مجموعه های فناوری محور داخلی تامین کرد. هرچند میتوان از این زاویه هم نگاه کرد که استفاده از ظرفیت مجموعه های مختلف داخلی طی یک برنامه فناوری خود میتواند باعث بهبود فرآیند های تصمیم گیری همکاری های داخل کشور نیز باشد.
«ایجاد یک هاب تجاری-اقتصادی با توان پاسخگویی به نیاز های داخلی و منطقه ای چه در زمینه های خدمات اقتصادی مبتنی بر تولید و صادرات دانش بنیان و چه در زمینه تولید محصولات و خدمات مدرن و مبتنی با نیاز های روز می تواند علاوه بر گسترش بستری تشویقی برای استارتاپ ها و شرکت های خلاق، قابلیت سرمایه گذاری و جذب سرمایه را نیز بالا ببرد. با تلفیق و ترکیب درست سازوکار های ارائه یک محصول نوآورانه با سازوکار هایی مانند تجارت الکترونیک و صادرات میتوان پلتفرم های نوین و هیبرید متشکل از شرکت های نوآور را به وجود آورد.استفاده از ظرفیت های هوش مصنوعی در پیاده سازی و پردازش های داده ای میتوانند از بهترین ابزار های ایجاد یک هاب تجاری و اقتصادی در مناطق آزاد کشورمان به شمار روند.»
یادداشت از: میثم عباسی،مشاور و فعال حوزه فناوری و صنایع نوین سازمان منطقه آزاد ارس