امروزه ابزار علم و فناوری و نوآوری شاه کلید توسعه اقتصادی و در نتیجه توسعه منطقه‌ای است. با این توضیح می‌توان یک سیستم نوآوری در سطح ملی یا منطقه‌ای به کمک مارپیچ سه گانه روابط دانشگاه ـ صنعت ـ دولت در مناطق آزاد تجاری ایجاد کرد.
علی ملکی پژوهشگر حوزه علم و فناوری و نوآوری در یادداشتی نوشت؛ در ادبیات، تعاریف و اصطلاحات بسیاری به مفهوم مناطق آزاد پرداخته اند. اگرچه اکثر این تعاریف در توصیف مناطق آزاد به عنوان مناطق تسهیل کننده ترانزیت کالا هم نظر بودند با این حال، آن‌ها به طور قابل توجهی در برخی از جزئیات دیگر، به ویژه در خدمات متفاوت هستند.
ادبیات طیف گسترده‌ای از تعاریف مختلف مناطق آزاد را ارائه می‌دهد. اکثریت موافقند که مناطق آزاد مناطقی هستند که از مقررات، قوانین و وظایف خاص برای تسهیل تجارت و حمایت از فعالیت‌های اقتصادی معاف هستند. بر این اساس، منطقه آزاد را می‌توان به عنوان یک حوزه جغرافیایی خاص تعریف کرد که در آن دولت‌ها از فعالیت‌های اقتصادی ـ اعم از تجاری یا صنعتی ـ از طریق ارائه یک سری امتیازات با تمرکز بر معافیت از عوارض گمرکی و مشوق‌های مالیاتی حمایت می‌کنند و دامنه وسیعی از حمایت‌ها را شامل می‌شود. به عنوان تسهیل رویه‌های اداری، مجوزها، مشاوره‌ها و ...
از سوی دیگر، اکثر تعاریف منطقه آزاد بیان می‌کنند که یک منطقه آزاد باید به دو موضوع اساسی اختصاص داده شود: منطقه جغرافیایی حصاردار و مشوق ها.
با توسعه مستمر تجارت جهانی و تسریع روند یکپارچگی اقتصادی جهانی، تعداد مناطق آزاد تجاری در حال افزایش است، انواع آن نیز روز به روز متنوع‌تر می‌شود. در این توسعه و افزایش کشور ما بی نصیب نبوده و مطلع شده اید این روز‌ها مناطق آزاد جدید به نقشه‌ی جغرافیایی ایران در حال اضافه شدن است.
با این مقدمه این سوال مطرح می‌شود که از تنوع اشکال مناطق آزاد که در جهان مطرح شده است جایی برای توسعه منطقه‌ای مبتنی بر علم و فناوری در طرح استراتژیک مناطق جدید بازگشایی شده است یا قرار است همانند گذشته از مناطق به صورت سنتی بهره برداری شود؟ شاید لحاظ شده است و شاید هم نه.
اما سوال اینجاست که چرا توسعه‌ای منطقه‌ای مبتنی بر علم و فناوری و نوآوری مهم است؟
تحلیلگران اقتصادی معتقدند که تداوم نرخ رشد اقتصاد دیگر نمی‌تواند بر اساس عوامل اقتصادی سنتی مانند زمین، نیروی کار و سرمایه توضیح داده شود. امروزه ابزار علم و فناوری و نوآوری شاه کلید توسعه اقتصادی و در نتیجه توسعه منطقه‌ای است. با این توضیح می‌توان یک سیستم نوآوری در سطح ملی یا منطقه‌ای به کمک مارپیچ سه گانه روابط دانشگاه ـ صنعت ـ دولت در مناطق آزاد تجاری ایجاد کرد.
بدین منظور برای توسعه‌ی منطقه‌ای باید برنامه استراتژیک خاص هر منطقه ارائه تا از فرصت‌ها و مزایای مناطق آزاد تجاری در حال احداث حداکثر بهره برداری را برای ایران بعمل آورد. اما چگونه؟
براساس مطالعات بعمل آمده در این حوزه احداث موسسات نوآورانه برای تحقق اهداف توسعه‌ای با رویکرد ترویج پشتیبانی و حمایت از صنایع نوظهور و استراتژیک با ارائه‌ی مزایای فراتر از حدود قانونی توسط دولت‌ها، سرمایه گذاران را برای گام نهادن در این موضوع به موازات فعالیت اصلی خود ترغیب میکند. این رویکرد موجب رقابتی شدن فضا بین کسب و کار‌ها شده و به مرور این مشوق‌ها بستر بین‌المللی شدن صنایع و خود منطقه را فراهم می‌سازد.
لازم به توضیح است دانشگاه یکی از اضلاع مهم این مثلث است و خود گواه این موضوع است که در تمام مناطق جدید در حال احداث نمی‌توان از این رویکرد بهره برد و این استراتژی برای مناطقی کاربردی و اثرگذار است که از فضای دانشگاهی توانمند سود می‌برند. پس باید خاطرنشان شد که بهره‌برداری سنتی در بعضی مناطق لازم الاجراست. این رویکرد با توجه به جایگاه علمی ایران و نخبگان ایرانی در جهان، صاحبان کسب و کار‌ها در کشور‌های توسعه یافته را ترغیب میکند تا صنایع و محصولات آسیب پذیر خود را به جهت افزایش بهره وری به این مناطق منتقل کرده که این موضوع خود بر شدت بین المللی شدن مناطق می‌افزاید. این موضوع را هم باید یادآور شد امروزه بزرگترین چالشی که کشور و توسعه‌اش را تهدید میکند تحریم‌ها هستند. عاملی که بازشدن پای محصولات و خدمات ایرانی را به دنیا با مشکلاتی مواجه کرده است که شاید شاخه دیپلماسی علم و فناوری تحریم‌ها را نیزتا حدودی خنثی کند.
حال باید به انتظار نشست و نظاره کرد که آیا تصمیم گیرندگان اقتصادی کشور فضایی برای این رویکرد در مناطق آزاد در حال احداث ایجاد کرده‌اند یا خیر؟
**منبع: خبرگزاری برنا